پرسیار:
السلام علیکم ورحمة الله وبركاته
مامۆستا ئێستا لە زۆرێك لە شارەكاندا، کۆمپانیای...، خەڵاتی داناوە بۆ ئەو کەسانەی كاڵایەكی دیاری كراوی لێبكڕن وەك برنج...، خەڵاتەکان پێک هاتوە لە ... . بە کڕینی، ڕاستەوخۆ ناوت دەنوسن، لە كاتی دیاریكراودا كە ٢١ مانگە تیروپشک دەکرێت. ئایا جائیزە لەو كاڵەیە بكڕین یان ناو بنوسین. حەڵاڵە یان حەڕامە. جزاك الله خير الجزاء.
وەڵام:ــ
وعلیكم السلام ورحمة الله وبركاته
الحمد لله رب العالمین والصلاە والسلام علی المبعوپ رحمە للعاملین. أما بعد:
بەندە پێشتر بابەتەم ڕوونكردۆتەوە لە شەرحی كتێبی «الكبائر»دا، بەڵام وا لە خوارەوە زیاتر ڕوونكردنەوەی پێدەدەم ودەڵێم -وبالله أقول-:
ئەم بابەتە، پرسێكی نوێیە وپێی دەوترێت «هاندەرە Promotion بازرگانییەكان».
هاندەرەكانیش بە گشتی ئەو كار وهەڵسوكەوتانەیە كە فرۆشیار پێی هەڵدەستێت بۆ زیادكردنی فرۆشراوەكانی. ئیتر بە ڕیكلام (إعلانات) كردن بیت یان ڕازاندنەوەی دوكان و ماركێتەكانی یان دیاری بەخشینەوە... كە لێرەدا زیاتر مەبەستمان جۆری كۆتاییە.
دیاریش لێرەدا لە زاراوەیاندا: برتییە لەو خزمەت یان كاڵایانەی، بازرگان وفرۆشیارەكان دەیبەخشنە كڕیارەكان، بە بێ بەرانبەر، وەك پاداشت یان هاندان یان یادخستنەوە.
وەك ئەوەی ڕۆنگۆڕێك بڵێت: ڕۆنێك بگۆڕە وسەیارەیەك بێبارامبەر بشۆ...
یان هەر جارێك ڕۆن دەگۆڕێت، كارتێكی پێدەدات، كە گەیشتە دە كارت -بۆ نموونە- ئەوسا لە بەرانبەردا ڕۆنێكی بە بەلاش بۆ دەگۆڕێت -بۆ نموونە-.
یان گەورەبازاڕێك (سۆپەر ماركێت) ئەڵێت: هەر كەس بایی 75.000 دینار كاڵا بكڕێت -بۆ نموونە- ناوی دەڕواتە تیروپشكەوە.
یان بایی 100.000 دینار بكڕیت -بۆ نموونە- ڕاستەوخۆ دەتوانێت بایی دوو هەزار شت بە خۆڕایی ببات وهاوشێوەی ئەمانە.
جاری واش هەیە بە مەرج نییە، بەڵكو بۆ هەموو كڕیارێك بیەوێت ڕۆژمێرێك یان قەڵەمێك -بۆ نموونە- بە دیاری پێدەدرێت كە لۆگۆ و ونانیشانی ئەوانی پێوەیە وهاوشێوەكانی.
ئەمەش بابەتێكی نوێیە بەو شێوازەی ئێستا نەبووە([1]).
هەروەها هۆكار و پاڵنەر و شێوازەكانی جیاوازە، حوكمەكەشی بەو پێیە گۆڕانكاری بەسەردا دێت.
جا ئەگەر دیاریەكە بۆ بیرخستنەوە بوو وەك قەڵەم وهاوشێوەكانی ئەوە حوكمی هەدیەی هەیە ودروستە إن شاء الله.
با دیاریەكە نەزانراویش بێت لەسەر ئەو بنەمایەی لە بەخشین ودیاریدا نەزانین كاریگەری نییە، ئەمەش لەسەر ڕای مالكیەكان وبەشێكی حەنبەلیەكانە وەك ئەحمەد بن عبد الحلیم وئیبن قەییم.
بەڵام ئەگەر هاتوو دیاریەكە بۆ هاندان و ڕەواج پێدان بوو.
بە گشتی زانایانی هاوچەرخیش دوو بۆچوونیان لەم بارەیەوە هەیە:
یەكەمیان پێیان ڕەوایە بە كۆمەڵێك مەرجەوە. تەنانەت با دیاریەكە دیاریكراويش نەبێت، وەك ئەوەی فرۆشیارەكە بڵێت: هەر كەس ئەوە بكڕێت ئەوا دیاریەكی بۆ هەیە، یان دیاریەك دەبینێتەوە لەناو كاڵاكە، ڕوونیشی ناكاتەوە چییە یان خۆیشی نازانێت بە دیاری كراوی ئەو كاڵایە چ دیاریەكی تێدایە.
كۆمەڵێكی تریش: پێیان حەرامە بە هەموو شێوەیەك، بەڵگەشیان ئەوەیە: ئەمە قومارە، چونكە ڕیسك و فریودانی تێدایە، وخواردنی ماڵی خەڵكە بە ناهەق([2]).
زانایانی یەكەمیش كە زۆربەی زانایانی هاوچەرخن، ئەڵێن: بەو مەرجانەی ئێمە باسی دەكەین وڕوونی دەكەینەوە هیچ قومار و فریودان و غەڕەر و ناڕوونییەكی تێدا نییە. تەنانەت خوودی زانایانی كۆمەڵی یەكەمیش فەتوای دیكەیان هەیە ئەوەی لێ دەفامرێ پێیان حەڵاڵ بێت.
جا مەرجەكان:
مەرجی یەكەم: ئەبێت نرخی كاڵاكە نرخی ڕاستەقینەی خۆی بێت. واتە: بە هۆی ئەو دیاریەوە فرۆشیار نرخی كاڵاكەی بەرز نەكردبێتەوە، جا ئەگەر نرخەكەی بەرز كردبووەوە بەو هۆیەوە، ئەوا قومارە و حەرامە.
كە پێم گەیشتووە لە هەندێك خەڵكەوە سەبارەت بەو پرسیارەی ئێوە، ئەڵێن: ئەو برنجانەی ئەو كۆمپانیایە نرخیان لە بازاڕ گرانترە جا ئەگەر وا بێت ئەوا حەرامە وبەشێكە لە قومار، خیلافیش لەو حاڵەتەدا شك نابەم، ئەگەرنا حەرام نییە ئەگەر مەرجی دواتری تێدا بێت.
كەمەرجی دووەمە: ئەویش ئەوەیە مرۆڤ كاڵاكە نەكڕێت لەبەر دیاریەكە، بەڵكو لەبەر بوونی پێویستی بەو كاڵایە بیكڕێت. واتە: پێویستیان بە برنجە -بۆ نموونە-، دەڕوات برنج بكڕێت، دەبینێت هەمان نرخی هاوڕێ برنجەكەی تری هەیە كە هەمان كوالیتی و جەودەی ئەمی هەیە و هەمان جۆرە، ئەو كاتە دروستە و حەرام نییە ئەو برنجە بكڕێت دیاری لەگەڵدایە و ناوی خۆیشی بۆ تیروپشك تۆمار بكات. ئەگەریش لەبەر تەنها دیاریەكە بوو ، وەك كابرا شتوومەكێكی زۆر دەكڕێت بێ ئەوەی پێویستی پێ هەبێت، یان ئەگەر ئەو دیاریانە نەبێت ئەو كاڵایانە ناكڕێت ئەوا ئەمە بە فیڕۆدانی ماڵە و بەشێكە لە قومار و حەرامە.
ئەم حوكم و ڕوونكردنەوەش دەرهەق بە كڕیار و فرۆشیارە وەك یەكە و جیاوازی نییە.
ئەم بۆچوونەش وەك ڕوونە لەسەر بنەڕەتەكەیە كە بنەما لە كڕین وفرۆشتندا حەڵاڵیە و هیچ ناشەرعیەكی تێدا نییە حەرامی بكات، هەروەها زانایان ئەڵێن: هیچ قومارێك لە ئارادا نییە، ئەم دیاریانە تەنها ئامرازێكە بۆ هاندان، بۆیە نە خواردنی ماڵی خەڵكە بە ناهەق و نە بۆ ئەوەی كاڵایەك بكڕن پێویستیان پی نەبێت، هەروەها بۆ ئەوەش نییە عەیبەكانی كاڵاكە بشارێتەوە، جا نە هیچ حیلە و نە هیچ فریودانێك و نەهیچ غەڕەرێكی تێدایە. بۆیە خواردنی ماڵی خەڵكیش نییە بە ناهەق.
سەبارەت بەوەی دووكاندارەكانی تر زیانیان پێدەگات، ئەوا دەوترێت: نابێت ڕێگری لە خەڵك بكرێت لەو ماڵ و پارەی خۆیان كە خەرجی دەكەن بۆ ڕاكێشانی كڕیار، خوا ئەم ڕێگای كردۆتە، بۆ كەس نییە دایبخات، فرۆشیار هەیە پارە خەرج دەكات لە ئیعلانات (ڕیكلام)، هەشە لە جوانكردنەوەی شوێن و جێگا و ڕێگاكەی، هەشە بە «هاندانە بازرگانییەكان» وەك دیاری وهاوشێوەكانی، بێگومان خەڵكیش لە دوكانی جوانتر كاڵا زیاتر دەكڕن تا ئەوەی كۆنە و بێ خزمەتە، بێگومان ئەو جوانكردنەوەش ڕاستەوخۆ یان ناڕاستەوخۆ زیان بە هاوماركێت وهاو دوكانەكانی تر دەگەیەنێت. جا بەم بیانووە ناتوانرێت ئەو مامەڵەیە حەرام بكرێت.
ئەگەریش زیانگەیاندنێكی دڵنیایی هەبوو ئەوە ئیشی دەوڵەتە ڕێگری بكات لە زیان گەیاندن. وەك شێخ موحەممەد بن صاڵەح دەڵێت.
هەروەها پێیان دەڵێین: باشە دووكاندارێك، فرۆشیارێك، گەورەبازاڕێك وتی: هەموو كاڵەیەكی ئێمە كە بە دڵت نەبوو دەتوانی بیگێڕیتەوە، بێگومان ئەمەش وا دەكات خەڵك زیاتر ڕووی لەو بكەن، زیانیش دەدات لەوانی تر! خۆ ناكرێت بڵێت: حەرامە!!
هەروەها دەڵێین: هۆكارەكانی ڕووكردنە فرۆشیارێك بە بێ ئەویتر زۆرە و جۆراوجۆرە، دیاریە هاندەرەكانیش تاكە هۆكار نیین بۆ ئەم ڕوولێكردنە ئیتر بۆ تەنها حوكمەكە پەیوەست بكرێت بەمەوە.
بۆیە ناكرێت ڕێ لە بازرگانەكان بگیرێت لە ڕێگاكانی ڕاكێشانی كڕیار بۆ كاڵا و خزمەتگوزاریەكانی خۆیان، بە بیانووی زیان پێگەیاندن، مادام حەڵاڵ بێت. ئەو زیانەشی پەیامبەری خوا صلى الله عليه وسلم باسی كردووە ئەوەیە كەسەكە مەبەستی زیانگەیاندن بێت یان هیچ پێویست نەبێت ئەو كارە بكات([3])، جا زۆرێك لە فرۆشیارەكان بۆ زیان گەیاندن بە یەكتر وا ناكەن بەڵكو بۆ ڕەواجدان بە كاڵاكەی خۆیان وا دەكات.
جا بە كورتی بۆ وەڵامی پرسیارەكەت: بەو مەرجانەی باسمان كرد حەڵاڵە بێگومان، وەك ڕوونكرایەوە بە یارمەتی خوا، شێوازی تریشی هەیە كە وردەكاری زیاتری تێدایە وهەشیەتی حەرامە، ئەوانە بۆ پرسیارێكی تر و كاتێكی تر، وەك ئەوەی لەناو پزیشكەكان و صەیدەلیەكاندا باوە لە كاتی سەرفكردنی بڕێكی دیاری كراوی، دەرمانی شەریكەیەكی دیاریكراو، كۆمپانیاكە لە بەرانبەردا خەرجی گەشتێكی -بۆ نموونە- لە ئەستۆ دەگرن بۆ وڵاتێكی دیاریكراو وهاوشێوەكانی.
داماوی لێخۆشبوونی خوا
علی خان
5 جمادي الثانية 1442
18/1/2021
([1]) بەڵام زانایان باسی بابەتی نزیك لەمە دەكەن بەڵام بەم شێوازەی ئەمڕۆ نەبووە، لەوانە: لە «تهذيب الفروق» (3/179) دا هاتووە، ئەڵێت: «الهبة المقارنة للبيع إنما هي مجرد تسمية، فإذا قال شخص لآخر: أشتري منك دارك بمائة على أن تهبني ثوبك. ففعل، فالدار والثوب مبيعان معاً بمائة».
([2]) بڕوانە: «فتاوى ورسائل الشيخ محمد بن إبراهيم» (1580) (7/77). و«فتاوى اللجنة» (5847) (15/191)، و(18324) (15/195)، و(19560) (15/196). و«المنتقى من فتاوى الشيح صالح الفوزان» (3/221 - 222). وقد ورد عن اللجنة الدائمة للبحوث العلمية والإفتاء ما يفيد جواز هذه الهدايا الترويجية وذلك في جوابها على السؤال التالي: «رأت شركة بترومين لزيوت التشحيم (بترولوب) مؤخرًا، وبإيعاز وتوصية من إدارة التسويق، وتنفيذ من إدارة الإنتاج بالتنسيق مع إدارة العقود بعمل (كوبونات) تلصق بالكراتين عن طريق عمال الإنتاج، وتكون موجودة أصلاً في الكرتون حتى إذا ما أتم العميل جمع عدد معين من هذه (الكوبونات) حصل على جائزة معينة بحسب عدد (الكوبونات) التي جمعها؛ والسؤال هنا: ما حكم هذا العمل؟ وهل هو من القمار والميسر؟». فقالت اللجنة: «بعد دراسة اللجنة للاستفتاء أجابت: بأن الأصل في المعاملات الجواز، ولم يظهر لنا مايوجب منع هذه المعاملة المسؤول عنها».
وعلى السؤال التالي: «لدي محطة محروقات وعملت كروتاً توزع على المواطنين أي بمعنى أنه عندما يكمل السائق ألف لتر يحق له غسيل سيارته مجاناً، وأرفق لكم صورة من هذا الكرت، فهل يجوز لنا الاستمرار فيه وتوزيعه أو نتوقف عنه نهائياً؟ علماً بأننا الآن أوقفنا التوزيع». أجابت اللجنة : «إذا كان الأمر كما ذكر جاز ذلك البيع، ونرفق لكم صورة في مسألة تشبه مسألتك، وبالله التوفيق».
- زەخیرەکردن
- 4 ساڵ لەمەوپێش
- 0 جار بینراوە
