دەستپێك

سوپاس بۆ خوا، سوپاس بۆ پەرستراوی هەق، سوپاسێك شایستە بێ بە جەلالەت وگەورەیی ئەو، بەردەوام بێ بە بەردەوامی ئەو، قورس وسەنگین بێ بە سەنگینی عەرشی ئەو، فراوان وزۆر بێ بە زۆری دروستكراو ووشەكانی ئەو، زانا وئاگادارە بەوەی بووە وبەوەشی ئەبێ، بەوەی نەبوە وبەوەشی نابێ، گەر ببوایە چۆن دەبوو، بۆ نەبووە وبۆ نابێ؟ بیسەر ودانا وزانا وكار لەجێ وبەجێ لە بۆ ئەوەی دەشێ ولەو كاتەی بشێ، بەرزی وپیرۆزی ومەزنی بۆ ئەو خوایەی كە گەڵایەك لە دارەكەی بەر نابێتەوە مەگەر بە زانستی ئەو نەبێ.

شایەتی ئەدەم كەوا موحەممەد بەندە وپەیامبەر وڕەوانەكراوی خوایە، «سوێند بەخوا هیچ شتێك نەما لە هەق وڕاستی، لەوەی سودی بۆتان هەبێ مەگەر بۆم ڕونكردونەتەوە وپێم ڕاگەیاندون، هیچ شتێكیش نەماوە لە لاری وچەوتی، مەگەر بێدارم كردونەتەوە لێی وپێم ڕاگەیاندون»، داوی ئەوە:

لەم ماوە لە یەكێك لەو كەناڵە ئاسمانیانە چاوپێكەوتنێك كرا لەگەڵ دوو عەلمانی لەمەڕ شیاوی دەستوری عەلمانی وبێكەڵكی دەستوری ئیسلامی، جا بەهۆی هێرشی زۆریان بۆ سەر ئیسلام وموسڵمانان، كاردانەوەی توندی لێكەوتەوە، منیش لێرەدا لەسەر هەندێ قسەی نێو بەرنامەكە پشتیوان بەخوا هەڵوێستە دەكەم، ولەم چەند خاڵەی خوارەوە دەیگوشێرم(1):

كێشە گەورەكە ناشارەزایی وگەنحاڵی بوونی نەیارانی ئیسلامە لە ئیسلام

پێشتر وتومە وئێستاش دەیڵێم: كێشە گەورەكەی ئێمە لەگەڵ نەیارانمان بریتیە لە ناشارەزایی ونا حاڵی بوون وگەنحاڵی بوونیان لە ئیسلام، دەی: «الحُكْم عَڵی الشَّیْ‌وِ فَرْعٌ عَنْ تَصَوُّڕه»، كە تۆ حوكم دەدەیت لەسەر شتێك بەگوێرەی ئەوە دەبێت كە لەوشتە حاڵی بووی -ئەمە ئەگەر هەوا وئارەزو ببەینە دەرەوە كە من پێم وایە پشكی شێری هەیە لەو بڕیار ودیدە هەڵانەی لەسەر ئیسلام دروست دەبن ودەدرێت-.

بۆ دەستورێكی ئیسلامیمان دەوێت؟

بڕۆمە سەر باسی ئەوەی: بۆ دەستورێكی ئیسلامیمان دەوێ؟

هەڵبەت لەبەر زۆر خاڵ؛ گرنگترینیان: ئێمە وكۆمەڵێك لە عەلمانیەكانیش ئەڵێین: ئەم خاك وهەوا وئاو وئاسمان وشەو وڕۆژ و ... هتد هەمووی دروستكراوی خوایە سبحانه، ئایا بەبێ ئەم دروستكراوە ورد وموحكەمانەی خوا ژیان بەردەوام دەبێت؟ بێگومان نەخێر، بۆچی؟ چوونكە خوا I خۆی دروستكاری هەموو بونەوەرە وزانایە بە هەموو شتێك وبە نهێنی وئاشكراكان، دانایە كە چی شیاوە، بۆ كەی شیاوە، وبۆ كوێ شیاوە، وچۆن شیاوە ...، یا نەشیاوە بۆ نەشیاوە؟ بەو شێوە خولقاندوویەتی كە بشێ وبگونجێ.

بۆیە ئەم ژیانە ئاوها جوانە وگوزەران بەردەوامە، دەبینی ئاسمان شینە ڕەش نیە، ئەگەرنا ئەو جوانیەی نەدەما، هەوا ڕەنگی نیە، ئەگەرنا یەكترمان نەدەبینی، نە قورسە ونە سوكە ئەگەرنا دووایی بمانویستایە هەوا هەڵبمژین یان ئەبوایە سەرمان بنوسایە بە خاكەوە، یان سەربكەوتینایە بەسەر شتێك تا تۆزێك هەوا هەڵبمژین -ئەمە ئەگەر ژیان مابێ-، هەروەها ئاو، نە تام ونە بۆن ونە ڕەنگی نیە. ئەگەرنا هەندێك تەبیعەت حەزی لە هەندێ بۆن وتام وڕەنگ نیە.

ئەمە خەلقی خوایە وهەموومان پێمان وایە عەیبی نیە، ئەی بۆ ئەبێت خەلقەكەی بێ عەیب بێت بەڵام شەرعەكەی عەیبدار بێت؟! ئەمە هەر بۆ خۆی نەسازی ودژ بەیەكی «تناقض» نیە؟! هەربۆیە چۆن بەبێ ئەم نیزام وسیستەمە گەردوونیەی خوا -إن صح التعبیر- دایناوە ژیان نابێت، بەبێ ئەو سیستەمەشی بۆ ژیانی خەڵكی داناوە -كە شەریعەتەكەیەتی- ژیان بە ڕێكی ناڕوات.

یانی تۆ ئەگەر بە گوێرەی كەتەلەۆك ئەو ئامێرە بەكارنەهێنی، نابێت، بۆ نمونە هەندێك ئامێری كارەبایی ئەبێ كە لەبار داتگرت بۆ چەند سەعاتێك داینەگیرسێنی، ئاوها نوسراوە، كە وات نەكرد ئەوسا ئەگەر خۆی دە ساڵ ئیش بكات، بۆ تۆ لەوانەیە مانگێك ئیش بكات یان ڕاستەوخۆ بسوتێت.

جا ئەگەر عەلمانیەت پیادە بكەین، ئا بەو چەشنە ژیان تێك دەچێت.

بۆیە ئەڵێین: ئەبێت ئیسلامەكەی خوا دەستور بێت (وَرَضِيتُ لَكُمُ الْإِسْلَامَ دِينًا) واتە: «وڕازی بووم ئیسلام دینتان بێت، بۆیە پێوەی پابەند بن».

ئەمەش واتای: (أَلَا لَهُ الْخَلْقُ ؤالْأَمْرُ تَبَارَكَ اللَّهُ رَبُّ الْعَالَمِينَ)ە. واتە: «دروستكراوەكان هەمووی هی خوان، وفەرمانەكانیش هەر بۆ ئەون». 

هەروەها دەستوری عەلمانیەتمان ناوێ، چوونكە بەڕاستی زۆر ناشیرینە، ئەوشتە جوانانەی تێیدایە ئیسلامەكەمان دەستەبەری كردووە -الحمد لله-، ئیتر بۆ واز لەو خوانە جوان وڕازاوەی خوا بهێنین وڕوبكەینە زبڵدانەكە وبڵێین: ئەو خواردنە لەم زبڵدانە هەیە بەتامترە لەوەی سەر سفرە وخوانەكە.

عەلمانیەت خۆی شێواوە یا دەشێوێنرێ؟!

ئەڵێ: «دەستێك هەیە كە سیكۆلاریزم دەشێوێنێ». نا، نەخێر، بەڕێزان دوونیا ڕۆشنە وخەڵك چاوی هەیە، بە خەڵك وتراوە: عەلمانیەت نێر لە نێر مارە دەكات، بەمە عەلمانیەت دەشێوێنرێ یا هەر خۆی شێواوە؟! ئەمە هەقیقەتە وخەڵك لە كەناڵەكان بەچاوی خۆیان دەیبینن!

عەلمانیەت ئایدۆلۆژیا؟!

ئەڵێ: «عەلمانیەت ئایدۆلۆژیا نیە».

ئەمە یا چەواشەكردنە، یان تێنەگەیشتنە لە مانای ئایدۆلۆژیا، ئەگەرنا ئایدۆلۆجیا واتە ئەفكار وئاڕائ وعەقائید! بە كوردی بیروباوەڕ وفیكر وڕاوبۆچوون دەگەیەنێت. ئیتر چۆن عەلمانیەت بیروباوەڕ وفیكر نیە؟! ئەگەریش وەكو زاراوەیەك تەماشای بكەین: لە كتێبی: «اللغة العربية المعاصرة»دا هاتوە ئەڵێ: «مجموعة الَارا‌و والَافكار والعقائد والفلسفات التي يؤمن بها شعب أو أمّة أوحزب أو جماعة»( )، واتە: «بریتیە لە كۆمەڵە ڕاوبۆچون وفیكر وبیروباوەڕ وفەلسەفەگەلێك كە گەلێك یان ئوممەتێك یان حیزبێك یان جەماعەتێك بڕوای پێیەتی» كەواتە هەر ڕاوبۆچوونێك هەبێت هەر كۆمەڵێك بڕوایان پێی هەبێت ئەوە ئایدۆلۆژیایە، لەوانەش عەلمانیەت.

هەروەها لەوەودووا خوا ویستی لێبێت لە فەرهەنگە بیانیەكانەوە ئەوە دەبینیت كە سیكۆلار وعەلمانیەت ئایدۆلۆجیایە وبوواری گومانی تێدا نامێنێت.

بۆ دژی تێپەڕاندنی ماددەی شەشن؟

ئەڵێ: «دژی تێپەڕاندنی ماددەی شەشم». با بەوە دەست پێبكەین بزانین ماددەی شەش چی ئەڵێ كە ئەمان دژین؟ ئەڵێ: ئایینی ئیسلام سەرچاوەی سەرەكی یاسادانانە.

ئەی با بزانین بۆ دژین؟ وەڵام: «لەبەر ئەوەی ئیسلام حوكمی بەربەری تێدایە -كە دەقی قسەی خۆیانە لەبەرنامەكەدا-».

كە ئەوەشمان زانی با بزانین، ئەو دوو ڕِۆشنبیرە! دەیانفەرمو: دژی ئایینی ئیسلام نین.

بەڕێزان كەواتە لە خۆیان بپرسن: هەر بەڕاست دژی حوكمی بەربەری نین؟! یان ئەتانەوێ بە قیناعی دژی دین نین، ژەهر تێكەڵی هەنگوین بكەن؟!

پاشان بۆ ڕاستەوخۆ بانگەشەكەتان ناكەن؟ مەگەر خۆتان ناڵێن ئیسلامیەكان كەمینەن!؟ 

بۆیە لێرەوە موسڵمانان ئاگادار دەكەمەوە لەو خەڵكانەی كە دژایەتی دین دەكەن بەڵام بەناوی دڵسۆزی بۆ دین: یەكێكیان ئەڵێ: دەستوری ئیسلامیمان ناوێ تا ئیسلام پارێزراو بێت لە توندووتیژی. ئەوەكەیان ئەڵێ: دەستوری دینیمان ناوێ بۆ ئەوەی وێنەیەكی جوانی ئیسلام پیشانی جیهان بدەین، ئەمەكەی تریان ئەڵێ: لەبەر خاتری موسڵمانان داوای دەستورێكی سیكۆلار دەكەین تا موسڵمانان بە ئاسودەیی بژین!! ئەوەكەی تریان ئەڵێ: سیكۆلار واتە ڕزگاركردنی ئیسلام لە دەست ئیسلامی سیاسی! ئەمە بریتیە لە فەلسەفەی: نابیتە ئیسلام تا واز لە ئیسلام نەهێنیت!

پێناسەی دروستی عەلمانیەت وهەقیقەتەكەی

ئەڵێ -لەپێناسەی هێزی سیكۆلار-: «هێزی سیكۆلار ئەو هێزەیە: نە مولحیدە، نە دژایەتی ئایین دەكات، بەڵكو ئەڵێ دەوڵەت ئاینی نیە، دەوڵەت موقەددەس نیە، قودسیەت لە دەوڵەت دائەماڵێ، ودەوڵەت ئەبێت پارێزەری ئازادی هەموو لایەك بێت، لەوانە ئازادی ئاینی».

پێش هەمووشتێك ئەڵێم: پێویستیمان بە پێناسەی تۆ نیە، ئەوە دائیرەی مەعاریفی بەریتانیە ئەڵێ: 

Secularism: any movement in society directed away from otherworldliness to life on earth.

«هي كل حركة اجتماعية تهدف إلي صرف الناس وتوجيههم من الاهتمام بالَاخرة إلي الاهتمام بهذه الدنيا وحدها».

واتە: «هەر بزوتنەوەیەكی كۆمەڵایەتیە ئامانجی پاشگەزكردنەوەی خەڵكە لە بایەخدان بە دوواڕۆژ بۆ بایەخدان بە دوونیا بە تەنها» ودوونیا نەویستەكان بكاتە دوونیا ویست.

هەروەها لە فەرهەنگی «العالم الجدید»ی لۆبستردا لە باسی وشەی «Secular»دا ئەڵێ: «الاعتقاد بأن الدين والشؤون الكنسية لا دخل لها في شؤون الدوولة وخاصة التربية العامة» واتە: «بیروبڕوابوونە بەوەی كە دین وكاروباری كڵێسا هیچ هەقی نیە بە كاروباری دەوڵەتداری وبەتایبەت پەروەردەی گشتیەوە».

ولە فەرهەنگی ئۆكسفۆردا هاتوە ئەڵێ: «secular: دنيوي، أو مادي، ليس دينيًا ولا روحيًا؛ مثل التربية اللادينية، الفن أو الموسيقي اللادينية، السلطة اللادينية، الحكومة المناقضة للكنيسة» ئەڵێ: «سیكۆلار واتە دوونیاگەرایی، ماددەگەرایی، نە دینی ونە ڕوحی، وەكو پەروەردەی لادینی، هونەر یان مۆسیقای لادینی، دەسەڵاتی لادینی، حكومەتێك كە هەڵوەشێنەرەوەی كڵێسا بێت». هەروەها باسی واتایەكی تری دەكات وئەڵێ: «الرأي الذي يقول: إنه لا ينبغي أن يكون الدين أساساً للَاخلاق والتربية» واتە: «ئەو ڕاوبۆچوونەیە كە پێی وایە: نابێت ئایین بنەما بێت بۆ ڕەوشت وپەروەردە».

جا بێینەوە سەر وەڵامی دوو هاوڕێكەمان، كە ئەڵێ: «سیكۆلار نە مولحیدە» ئەوە سایت وپەیج وچالاكی وگۆڤار وڕۆژنامەكانیانن شاهیدی لەسەر ئەمە دەدەن یان بە درۆی دەخەنەوە؟! وا دەزانم زۆربەی دووەمە.

پاشان ئەگەر عەلمانیەت واش نەبێت، بەڵام ئەو كەش وهەوایەی دەیخوڵقێنێ كەشوهەوای داڕمانی ڕەوشت وئەخلاق وبەها باڵاكان وبڵاوبوونەوەی ئیلحادە. ئەگەر عەلمانیەت ئیلحاد نەبێت ڕێخۆشكەرە بۆی. ئەگەر عەلمانیەت پیاو لە پیاو مارەكردن نەبێت لێكەوتەكەیەتی.

سەبارەت بەوەی: «سیكۆلار دژایەتی ئایین ناكات»، ئاخر بەڕێزان نیوەی بەرنامەكە سوكایەتی بوو بە ئایین وەك باسی هەندێك لەوانە دەكەین -بە ویستی خوا-، ئیتر نمونەی دەرەكی پێویستە؟!

پاشان مێژو وواقیعی عەلمانیەكان شاهیدە لەسەر ئەمە، كەمال ئەتاتوركی عەلمانی دژایەتی ئاینی نەكرد، ئازادیە ئاینیە تاكەكەسیەكانی قەدەغە نەكرد؟! لە دایكی دیموكراسیەت لە فەرەنسا حیجاب قەدەغە نیە؟! لەناو جەرگەی ئەوروپا ڕۆژنامە جیهانیەكانیان باسی ئەوە ناكەن كە موسڵمانان ڕوبەروی دژایەتی دەبنەوە؟! لەو وڵاتە ئەوروپیانە، كوشتنی موسڵمانێك ونا موسڵمانێك وەك یەك نیە، لە ئەمریكای عەلمانی لە سەردەمی ترەمپدا دەزانی لەیەك ڕۆژدا چەند هێرش دەكرێتە سەر موسڵمانان؟ ناكرێ بڵێی ئەمانە ڕای شەخسین وتەعبیر لە عەلمانیەت ناكەن، بەڵام موسڵمانێك بێت تەعبیر لە ئیسلام دەكات. ودەیان نمونەی تر.

دەوڵەت عەلمانی بوو، ئاینەكەشی عەلمانیە

سەبارەت بەوەی: «سیكۆلار ئەیەوێ دەوڵەت بێ ئاین بێت»، بێگومان ئەمە قیناع وچەواشەكاریە، ئەگەرنا دین چیە؟ دیانەت بریتیە لەوەی مرۆڤ باوەڕی پێیەتی: «مَا یتدین بِهِ الْإِنْسَان»( ) هەرچیەك بێت ئەرزی بێت یان ئاسمانی، لەو دینانە: ئیسلام، جولەكە، گاور، بووزی، عەلمانیەت، شیوعیەت...هتد. ئەمانە هەمووی دینن، مرڤەكان باوەڕیان پێیەتی.

هەربۆیە دەوڵەت عەلمانی بوو ئەوسا ئایینی عەلمانیەت دینی دەوڵەتە! كەواتە ئەم بانگەشە دژ بە یەك ونەسازە.

لەمەوە ڕون بوویەوە كە ئەم بانگەشەیە مەحەللی لە ئیعرابدا نیە، ئەگەرنا كەسی ڕۆشنفیكر نابێ هەڵە وقسەی دژبەیەكی وا بكات!

وڵاتانی ڕۆژئاوا لە دەستور باسی ئاینی فەرمی دەكەن

هەروەها ئەكرێ لە ڕوانگەیەكی ترەوە هەڵوێستە لەسەر ئەم قسەیەی بكەین، كە بۆت دەردەخات هەندێك ڕۆشنبیر نازانن چی ئەڵێن، گرنگ كردنی قسەی زلە!

ئەویش ئەوەیە كە ئەڵێ: «دەوڵەتی سیكۆلار ئاینی نیە». كەچی زۆرێكی وڵاتانی ڕۆژئاوا ئاینی فەرمی وڵاتیان گاورە، ئیتر كاسۆلیكی بێت یان پرۆستانت یان ئەرسۆزدۆكسی یا هەر ئاینزایەكی تر( )، بۆ نمونە:

دەستوری نەرویج: ئاینی فەرمی ئینجلیكانی پرۆتستانتی لۆسەریە

وڵاتی نەرویج وڵاتێكی ئەوروپیە، نیزامی پادشاییە، لە ماددەی دووی دەستوردا دیانەتی كـڵێسای( ) ئـینجلیـكـانی( ) پرۆتستانتی( ) لۆسەری( ) بە دینی فەرمی وڵات دادەنێت، وپێویستە دانیشتوانی وڵات نەوەكانیان لەسەر ئەوجۆرە ئایدۆلۆجیایە پەروەردە بكەن.

هەروەها لە ماددەی چوواردا ئەڵێت: پێویستە پاشا لە هەڵگرانی بیرباوەڕی كڵێسای پرۆتستانتی لۆسەری بێت. 

جا ئەمە وەكو ئەوەیە وایە بڵێی: سەرۆكی عێراق یان سەرۆكی هەرێمی كوردستان، ئەبێت: موسڵمانێكی( )، سوننی( )، شافعی( )، بێت.

شایانی باسە ئاڵای وڵاتی نەرویج بریتیە لە خاچێك. هەروەها دروشمەكەشیان دیسانەوە خاچێكی تێدایە لەسەر تاجەكە، جا هەتا ئەو ڕادەیە ئاینین!

دوێنێ «28.7.2015» یەكێك لەو عەلمانیە لارڕەوانە -لە كەناڵێكی ئاسمانیەوە- دەیوت -هەڵبەت عەیبی نەدەهات-: «بـەڵگەی ئەوەی سەددام عەلمانی نەبووە ئاڵای وڵاتەكەیەتی كە «الله أكبر»ی تێدایە!».

تۆ بڵێی نەرویج عەلمانی نەبێت، چوونكە ئاڵاكەی خاچی تێدایە؟! یان ئەو وڵاتانەی ئێستا باسیان دەكەین؟! ئەگەر ئەم وڵاتانەی ئێستا من باسیان دەكەم عەلمانی نەبن، لە هەموو دوونیا وڵاتی عەلمانی نیە، كە ئەوانەی شارەزای عەلمانیەتن وخەریكن پێوەی دەزانن نەرویج لە سەروی لیستی ناوی وڵاتانی عەلمانیە!!

هەر بۆ زانیاریتان یەكەم زۆرترین ناو لە نەرویج: «لۆقا یان لۆگا»یە، كە ناوی ئینجیلێكە لە چووار ئینجیلەكە، دووای ئەوە ناوی: «مورقوس» «مُرقُس»، كە ناوی ئینجیلێكە لە چووار ئینجیلەكە، پاشان ناوی: «فیلیپ»، كە ناوی قەشە فیلیپە، كە یەكێكە لە دووانزە پەیامبەرەكەی لای ئەوان، ئینجا: «یەعقوب»، یەعقوبیش دیارە واتە: «ئیسرائیل». ئەمە لە نێرینە، لە مێینەش: «لینیا» كە لە «مجدلین MAGDALENE» ەوە وەرگیراوە، كە ئەسڵكەی «مجدل»ـە وشوێنێكە لە فەلەستین، پاشان: «تیا»، كە لەو هێماوە وەرگیراوە وا لەشێوەی خاچە لەسەر گۆنا، ئەم زانیاریانەشم پشتیوان بەخوا هەموویم ڕاستەوخۆ لە سایتی فەرمی وڵاتی نەرویجەوە وەرگرتوە ودەستی تری نەبینیوە، تەنها واتاكان نەبێت لە فەرهەنگەكانەوە دەرمهێناوە.

ئەمە وڵاتە عەلمانیەكانیان ئاوهایە تۆ بڵێی وڵاتە دینیەكانیان چۆن بێت؟!

 ئینجلیكانی پرۆتستانتی لۆسەری، ئاینی فەرمیە لە دەنیمارك

وڵاتی دەنیمارك ئەندامە لە یەكێتی ئەوروپا، نیزامی پادشایی دەستوریە( )، لە ماددەی چووار بڕگەی یەك لە دەستوردا ئەڵێت: «كڵێسای ئینجلیكانی لۆسەری «پرۆتستانتی» بریتیە لە كڵێسای فەرمی وڵات، ... هەربۆیە لەلایەن دەوڵەتەوە پشتگیری وهاوكاری دەكرێت». هەروەها لە ماددەی دوو بڕگەی شەشەم ئەوەی تێدایە: «كە ئەبێت پادشا ئەندام بێت لە كڵێسای ئینجلیكانی لۆسەری». هەروەها ئاڵای وڵاتی دانیماركیش بریتیە لە خاچێك. جـگـە لە دروشمەكەیان، كە خاچی تێدایە.

ئاینی فەرمی ئایسلەندا، دەستەی پرۆتستانتی لۆسەریە

كۆماری ئایسلەندا وڵاتێكی ئەوروپیە وئەیەوێ ببێ بە ئەندام لە یەكێتی ئەوروپا، بەهەمان شێوە دینی فەرمی وڵات دەستەی پرۆتستانتی لۆسەریە، ئەبێت دەوڵەت پشتگیری وهاوكاری بكات. ئاڵای وڵاتی ئایسلەندا -بە هەمان شێوە- بریتیە لە: خاچێك، ودروشمەكەشیان خاچێكی زەقی تێدایە.

ئاینی فەرمی بریتانیا مەسیحی پرۆتستانتە

وڵاتی بەریتانیا ئەندامی یەكێتی ئەوروپایە( )، نیزامی پادشایی دەستوریە، دیسانەوە دینی فەرمی گاوری پرۆتستانتە. بەڵێ دەستورێكی نوسراو نیە، بەڵام دەستورێكی عورفیە نەوە بۆ نەوە ماوەتەوە. بەڵام لە ماددەی سێی یاسای «التسویة»دا ئەڵێ: پێویستە پادشا لە شوێنكەتوانی كڵێسای ئینگلتەرای پرۆتستانت بێت، هەروەها ئەبێت پادشا سەرۆكی كەنیسە بێت، وبڕیاری ڕاشكاویان هەیە كە هەڵگرانی بیروباوەڕی كەنیسەی كاسۆلێكی( ) مافی ئەوەیان نیە دەسەڵاتی بەریتانیا بەدەستەوە بگرن. وئـاڵای وڵاتـی بـریتانیا دیـسانـەوە خـاچـێكی زەقـی تـێـدایـە، ولە دروشمەكەشیاندا سێ! خاچ. 

هەروەها لە بریتانیا ئەنجومەن «پەرلەمان»ی لۆردەكان « House of Lords» لە دوو جۆر لۆرد پێكهاتوە، بەشێكیان لۆردە ڕوحیەكانن وژمارەیان بیست وشەش كەسە. كە نوێنەرایەتی بەرزترین كەنیسەی ئینگلیزی دەكەن، دەشتوانن ڕێگر بن لە پەسەندكردنی زۆر یاسا( ). 

كە باسی بریتانیام كرد با باسێكی ئەوەش بكەم: لە ساڵی 2011 كامیرۆنی سەرۆك وەزیران وتی: «بریتانیا دەوڵەتێكی مەسیحیە ونابێت شەرم لە وتنی ئەوە بكەین». هەر لەوێ بەرگری لە ڕۆڵی دین كرد لە سیاسەتدا.

هەروەها دەستخۆشی لە قەشەكان كرد بەهۆی وەرگێڕانی جۆرێكی ئینجیلەوە بۆ سەر زمانی ئینگلیزی وبە دەستكەوتێكی گەورەی زانی. وئەڵێ شانازی دەكەم بە مەسیحیەتی خۆمەوە. هەروەها وتی: حەز دەكەم ئەوە بڵێم: ئینجیل بریتانیای گەیاندۆتە ئەمڕۆ( ).

دەستوری ئیرلەندا: دەسەڵات هێز لە خواوە وەردەگرێت

كە باسی بریتانیام كرد، با باسێكی ئێرلەنداش بكەم، چوونكە ئەوانەی سەر لە مێژوی ئەوروپا دەردەكەن دەزانن ئێرلەندا لە بریتانیا جیا بۆتەوە، وچ كێشەیەكی لێكەوتەوە. چوونكە هۆكاری جیابوونەوەكە هەر دینی بوو، كێشەش كە دروست بوو هەر دینی بوو، چوونكە ئێرلەندا كاسۆلیكی بوون( )، بەریتانیاش پرۆتستانت، جا دووای كوشتار وبڕینێكی زۆری سەدان ساڵە جیابوونەوە، ئەوەبوو باكوری ئێرلەندا كە پرۆتستانت بوون دژی ئەمە وەستانەوە ولەگەڵ بریتانیا مانەوە. جا ئەگەر لای خۆمان بووایە ئەیانوت ئەمانە جاش وخۆ فرۆشن لەبەر دین لەگەڵ جیابوونەوە نین، كە تەنانەت هەندێكیان ئەڵێن ئێرلەندی نەتەوەیەكی جیاوازە لە بریتانی.

سەرەتای دەستوری ئێرلەندی كە هەندێك بۆ جیاكردنەوەی لە ئێرلەندای باكور ئەڵێن: «كۆماری ئێرلەندا»، بەمە دەست پێدەكات: «بەناوی سالوسی «پالوپ»ی پیرۆز وموقەددەسی گەورەوە، ... كە ئەو سەرچاوەی هەموو دەسەڵاتێكە دێتە دەست ... وئەبێت ئەو مەرجەعیەتی هەموو كارێكی تاكەكان ودەوڵەتەكان بێت، وئێمەی گەلی ئێرلەندا خۆمان دادەنوێنین خۆمان ملكەچی پەروەرگارمان عیسای مەسیح دەكەین كە بەردێژایی سەردەمەكان باوباپیرانمانی پاراستوە، ودووپاتی هەموو پابەندبوونێكی خۆمان دەكەینەوە لە ئاستی وی...»، هەروەها ئەڵێ: «هەر سێ دەسەڵاتەكەی وڵات هێزی خۆی لە پەروەدگارەوە وەردەگرێت».

سەبارەت بە ئاڵای ئێرلەندای باكور -كە یەكێكە لە چووار بەشەكەی بەریتانیا- دووخاچی تێدایە. دروشمەكەشیان زۆر.

ئاڵاكەی ئوسكوتلەندا

هەروەها با ئاماژەیەكیش بە ئوسكوتلەندا بكەم -كە یەكێكە لە چووار بەشەكەی بەریتانیای گەورە( )- خاچێك لەسەر ئاڵاكەیەتی، شێوەی خاچەكەش بۆیە بەوشێوازەیە چوونكە یەكێك لە قەشە گەورەكانیان بەناوی «ئەندرۆ» لە یۆنان لەسەر خاچێكی هاوشێوەی (×) كوژراوە. 

لە ئینگلتەرا ئەبێت فەرمانڕەوا سەر بە كلێسای ئینگلیزی بێت

هەروەها پێویست دەكات ئاماژە بە ئینگلتەراش بكەم -كە گەورەترین بەشی نێو چووار بەشەكەی بەریتانیایە-، لێرەدا ئەبێت دەسەڵاتدار سەر بەكڵێسای ئینگلتەرا بێت، ئاینی فەرمی وڵاتیش كڵێسای ئینجلیكانیە، خاچێك، تەنها خاچێك ئاڵاكەیەتی! 

لە یۆنان ئاینی فەرمی وڵات كلێسەی ئەرسۆزدۆكسایە

یۆنان كە یەكێكە لە ئەندامانی یەكێتی ئەوروپا، نیزامی كۆماریە، دەستور وەسفی ئاینی فەرمی وڵات دەكات بەوەی گاورە، وسەر بە كلێسای ئەرسۆزدۆكسا( ) «الَارثوذكسية»ی ڕۆژهەڵاتیە، و«ومەسیحی پەروەردگار» سەرۆكێتی، ونەریتەكانی كلێیسای ناوبراو لەم دەوڵەتەدا پیرۆز وموقەددەسە، هەر بە پێی دەستور نایاساییە سوكایەتی بكرێت بە ئاینی وڵات وتوشی لێپێچینەوەی یاسایی دەبێت. وبەمە دەست پێدەكات: «بەناوی سالوسی پیرۆز وموقەددەسەوە. ئاڵای وڵاتی یۆنانیش خاچێكی ڕونە، هەر وەكو دەستورەكەیان، هەر وەك دروشم ولۆگۆكەیان.

دەستور لە ئیسپانیا: پادشا ئەبێت كاسۆلیكی بێت

ئیسپانیا یەكێكە لە ئەندامانی یەكێتی ئەوروپا، ونیزامی پادشایی دەستوریە، لێرەشدا بە فەرمی ئەبێت قوتابیەكان تەعالیمەكانی كڵێسای كاسۆلیكی بخوێنن لە خوێندنگاكاندا، هەروەها لە دەستوردا لە ماددەی حەوتدا ئەڵێت: ئەبێت پاشا لە شوێنكەوتوانی كلێسای كاسۆلیكی بێت. خاچێك لەسەر تاجی نێو ئاڵاكەیان هەیە، دروشمەكەیان بە هەمان شێوە.

دەستور لە جۆرجیا: ئاینی فەرمی ئەرسۆزدۆكسایە

جۆرجیا یەكێكە لە وڵاتانی ئەوروپا، بە پێی دەستور ئاینی فەرمی وڵات كلێسەی ئەرسۆزدۆكسایە، وئاڵاكەی ئەسڵەن بریتیە لە پێنج خاچ، ولە دروشمەكەشیدا زیاد لە خاچێك هەیە.

دەستور لە سویسرا: پادشا ئەبێت كاسۆلیكی بێت

سویسرا یەكێكە لە وڵاتانی ئەوروپا، نیزامی كۆماریە، دەستورە فیدڕاڵیەكەی بەمە دەست پێدەكات: «بە ناوی پەروەردگار»، ئەمە سەرباری ئەوەی ئاڵاكەیان بریتیە لە تەنها خاچێك -هەمان ئاڵای خاچی سوری نێودەوڵەتی بە هەڵگەڕاویی( )-. بە هەمان شێوە دروشمی فەرمی وڵات.

ئاڵای فینلەندا تەنها خاچێكە

كۆماری فینلەندای ئەندام لە یەكێتی ئەوروپا، ئاڵاكەیان  بریتیە لە خاچێك، لەگەڵ بوونی پەیوەندی توندی نێوان حكومەت وكەنیسە، لەگەڵ باسكردنی یاسای كەنیسە لە دەستوردا.

لە سوید ئەبێت پاشا سەربە مەزهەبی ئینجیلی بێت

سوید، كە یەكێكە لە ئەندامانی یەكێتی ئەوروپا، ونیزامی پادشاییە، بەپێی دەستور ماددەی چووار: ئەبێت پادشا سەربە مەزهەبی ئینجیلی بێت. ئاڵاكەشی تەنها بریتیە لە خاچێك، كە هەتا ساڵی 2000 كەنیسەی فەرمی هەبووە. لەگەڵ بوونی چەندین! خاچ لە دروشمی فەرمی وڵات.

ئوسترالیا

ئاڵای وڵاتی ئوسترالیا ودروشمەكەشی خاچی تێدایە. 

 كلیلی بەهەشت لەسەر ئاڵایانە

فاتیكان یەكێكە لە وڵاتە ئەوروپیەكان كە بچووكترین وڵاتی جیهانە وژمارەیان تەنها هەشتسەد كەسێكە، نیزامی پاپاییە، ئاینی فەرمی وەك دیارە كاسۆلیكیە، خاچێكی زۆر لە ئاڵاكەیان هەیە، دروشمەكەشیان بە هەمان شێوە، لە هەمووی سەیرتر كلیلی بەهەشتیشی لەسەرە. 

ئەمیش وێنەی پاپای فاتیكان فرەنسیسە -كە دەزانم ئەو دوو بەڕێزە وعەلمانیەكانی تریش هەرگیز حەز بەم وێنە ناكەن- لە ناوەڕاستی سەرۆك وڵات وسەرۆك حكومەتە ئەوروپیەكانەوە ڕاوەستاوە لە كڵێسای سیستین لە فاتیكان( )، لە بەرواری 25ی ئازاری 2017، سەرنجی مەودای نێوان پاپا وسەرۆكەكان بدەن وكەس ڕاستەوخۆ لە تەنیشتیەوە ڕاوەنەوەستاوە. بە پێچەوانەی وڵاتە موسڵمانەكانەوە، جا ئەمە ئەو ئەوروپایەیە كە فەریكە ڕۆشنبیرەكان ئەڵێن بێدینن وئاینیان نیە.

لە لیختنشتاین ئاینی فەرمی كاسۆلیكیە

وڵاتی «لیختنشتاین» كە یەكێكە لە وڵاتە ئەوروپیەكان وهاوسنورە لەگەڵ سویسرا ونەمسا، ونیزامی ئەمیریە وەك كوەیت، ئاینی فەرمی وڵات كاسۆلیكیە، ولـە نێـو ئـاڵای وڵات ولە دروشـمی فەرمیشدا خاچ هەیە.

لە ماڵتا ئاینی فەرمی كاسۆلیكیە

كۆماری «ماڵتا»، یەكێكە لە ئەندامانی یەكێتی ئەوروپا، وئاینی فەرمی وڵات كاسۆلیكیە، ولە نێو ئـاڵای وڵات ودروشــمـی فـەرمـیشـدا خاچـێـكی ڕون وتەنیا هەیە لە دەســتە چەپەوە ئاڵا ودروشمەكە. 

لە مۆناكۆ ئاینی فەرمی كاسۆلیكیە

دەوڵەتی «مۆناكۆ»، یەكێكە لە وڵاتانی ئەوروپا، وهاوسنوری فەرەنسایە، ئاینی فەرمی وڵات كاسۆلیكیە، ولە نێودروشمی فەرمیشدا خاچ هەیە.

 لە هۆڵەندا دروشمی فەرمی زیاد لە خاچێكی تێدایە

 هۆڵەندا یەكێكە لە ئەندامانی یەكێتی ئەوروپا، نیزامی پادشایی دەستوریە، لە نێو دروشمی وڵاتدا خاچ هەیە.

لە ئەرمینیا ئاینی فەرمی كلێسەی ئەرمەنی ئەرسۆزدۆكسایە

وڵاتی ئەرمینیا كە یەكێكە لە وڵاتانی ئەوروپا، نیزامی كۆماریە، ئەڵێن: كۆنترین وڵاتە مەسیحیەتی كردبێتە ئاینی فەرمی، ئاینی فەرمی ئێستا تێیدا كلێسەی ئەرمەنی ئەرسۆزدۆكسا «اڵارپوژكسیە»یە. هەروەها لە دروشمی ئەو وڵاتەدا جگە لە بوونی خاچ، كەشتیەكەی نوحیشی! تێدایە لەسەر شاخی ئارارات.

لە بولگاریا ئاینی فەرمی مەسیحیەتی ئەرسۆزدۆكسایە

بوولغاریا یەكێكە لە وڵاتانی ئەندام لە یەكێتی ئەوروپا، وپایتەختەكەی سۆفیایە ونیزامی كۆماریە، لە ماددەی سێی دەستوردا ئەڵێ: مەسیحیەتی ئەرسۆزدۆكسای شەرقی، بە دینی تەقلیدی دادەنرێت لە كۆماری بوولگاریا. كە ئەمەش تایبەتمەندی پێدان وبەرزكردنەوەی ئەو ئاینەیە بەسەر ئەوانی تردا. هەروەها لە دروشمی فەرمی وڵاتی بوولغاریادا خاچ هەیە.

دروشمی چەكی دەریایی ئیتاڵیا خاچی لەسەرە

ئیتاڵیای عەلمانی ئەندام لە یەكێتی ئەوروپا، كە نیزامی كۆماریە، لە دروشمەكەشیدا چۆن هێماكردنی بۆ عەلمانیەت لەبیر نەچووە( )، بەڵام لەبیریشی نەچووە، چەكەكان بە هێزی خوا دەتەقن، بۆیە لە دروشمی چەكی دەریایی ئیتاڵیا خاچێكی داناوە، دوو خاچ، بەڵكو سێ.

دروشمی بەلجیكا دوو خاچی تێدایە

بەلجیكای ئەندام لەیەكێتی ئەوروپا، كە نیزامی پادشایی دەستوریە، لە دروشمەكەیدا سدوو خاچی داناوە، بە دانەیەك تێری نەخواردووە.

دروشمی لۆكسمبۆرگ دوو خاچی تێدایە

ئەمیش بەدانەیەك نەیوتوە بەسە تا كردوویەتی بە دووان، بەڵكو هی تریشی تێدایە.

ئاڵای سلۆڤاكیا خاچی تێدایە

سلۆڤاكیای ئەندام لە یەكێتی ئەوروپا، دوو خاچی تێكەڵی تێدایە، وەكو هێمایەك بۆ هەردوو قەشە: «كیرڵس» و«میپۆدیوس» كە شەفاعەتكاریانن تا خوا لە لە تاوانی ئەمان خۆش ببێ، ئەمانیش وەكو وەفایەك هەردوو خاچەكەیان لەسەر ئـاڵاكـە دانا، هەروەها لەسەر دروشمەكەشیان.

دروشمی وڵاتی لیتوانیا خاچێكی لەسەرە

لیتوانیای ئەندام لە یەكێتی ئەوروپا، گەورەترینی نێو هەموو وڵاتەكانی ئەوروپای باكورە، خاچێكی زەق لەسەر قەڵغانێكی ڕەق دانراوە.

دروشمی هەنگاریا «مەجەڕ» دوو خاچ زیاتری لەسەرە

وڵاتی هەنگاریا یا مەجەڕ كە دەوكەوێتە ناوەڕاستی ئەوروپاوە، لە نێو دروشم ولۆگۆكەیان بە خاچ دەوری خۆیان داوە.

هەروەها سەرۆك وەزیرانی مەجەر بەناوی ئۆربان -وەك لە ڕۆژنامەی گاردیاندا هاتوە- لە 3ی سێپتەمبەری 2015 ئەڵێ: ئەورپا وئەورپیەكان مەسیحین وكۆچبرەكانیش دێن موسڵمانن، بۆیە بۆ ئەوەی شوناسمان نەگۆڕێت ئەبێت ڕێگری لە هاتنیان بكەین( ). 

دروشمی ڕۆمانیا سێ خاچی تێدایە

ڕۆمانیای ئەندام لە یەكێتی ئەوروپا، كە پایتەختەكەی بووخارستە، سێ خاچ لە دروشمەكەیدایە.

لە مۆنتینیگرۆ لە ئاڵا ولە دروشمدا زیاد لە خاچێك هەیە

لە وڵاتی «الجبل اڵاسود-شاخی ڕەش»ی باشوری ئەوروپا، كە خەریكی بە ئەندامبوونە لە یەكێتی ئەوروپا، لە ئاڵاكەیاندا سێ خاچ هەیە، هەروەها لە دروشمەكەشیاندا. دەشبینی دروشمەكەیان پێك هاتوە لە داڵێكی دووسەر، كە ئەوە هێمایە بۆ یەكیەتی كلێسا ودەوڵەت!

لە سڕبیا لە ئاڵا وردووشمەكەیان خاچ هەیە

كۆماری سڕبیا كە خەریكی بە ئەندامبوونە لە یەكێتی ئەوروپا، لە ئاڵا ودروشمەكەیاندا چەندین خاچ هەیە. وقەڵغانێكی تێدایە بریتیە لە قەڵغانەكەی قەشە جۆرج.

مۆڵداڤیا لە ئاڵا ودروشمەكەیدا خاچ هەیە

ئەم دەوڵەتە ئەوروپیە كە دەكەوێتە ڕۆژهەڵاتیەوە، دراوسێی ئۆكرانیایە، لە ئاڵا وخاچەكەشیاندا داڵێكی لەسەرە وخاچێكی بە دەمەوە گرتوە.

دروشمی وڵاتی ڕوسیا چووار خاچی تێدایە

ڕوسیا: ئەم وڵاتە ئەوروپیە دروشمەكەی چووار خاچی تێدایە، سێ خاچ لەسەر هەر سێ تاجەكە، وخاچێكیش بە دەستی بازەكەوەیە.

ئاڵا ودروشمی سان مارینۆ خاچی تێدایە

 سان مارینۆ: ئەم وڵاتە ئەوروپیە، كە دراوسێی ئیتاڵیایە، لە ئاڵا ودروشمەكەیاندا خاچ هەیە. 

كەنەدا لەسەر بنەمای بە گەورە ڕاگرتنی خوا دامەزراوە

لە دەستوری كەنەدادا ئەڵێ: «كەنەدا دامەزراوە لەسەر مەبدە‌و «پرەنسیپ»گەلێك ڕەچاوی گەورەیی خوا وحوكمی یاسا دەكا». وخاچ لەسەر دروشمەكەیەتی.

زۆری خاچی سەر ئاڵاكان سەری لە خۆشیان تێكداوە

جا ئێستا هەقی خۆتانە بپرسن: باشە ئەم هەمووخاچە چیە؟ بۆچی هەموویان خاچێكیان داناوە!؟ نەترساون ئاڵاكانیان تێكەڵ بێت؟! بێگومان پرسیارێكە جێی خۆیەتی.

جا با قسەیەكی خۆشتان بۆ بگێڕمەوە: لە بەرواری 14.4.2014 لە مەراسیمی پێشوازی كردن لە سەرۆكی سویسرا لەلایەن سەرۆكی حكومەتی ئۆكرانیاوە، لەبری دانانی ئاڵای سویسرا، ئاڵای دانیمارك دانرابوو، كە سەرۆكی سویسرا ئاڵاكە دەبینێ سەیری لێدێت( ). ئەوەندە ئاڵاكانیان لەیەك چووە، جەماعەتی پرۆتۆكۆڵ لێیان تێكچووە، ناهەقیانە؟( ).

«پابەندە بە ئـازادی بە گوێرەی دیدگای پەیامبەرانی گەلی ئیسرائیل»

لە دەستوری ئیسڕائیلدا هاتوە: «ئیسڕائیل دەوڵەتێكی دیموكراتیە، ڕاوەسـتاوە لـەسەر مەبـدەئەكانی ئـازادی وعـەدالەت وئاشتی بە گوێرەی دیدگای پەیامبەرانی گەلی ئیسرائیل...».

هەروەها كە تەماشی ئاڵا ودروشمی ئیسڕائیل دەكەیت، هەردووكی دینیە -بەڵكو ئیسڕائیل هەر خۆی دەوڵەتێكی دینیە-؛ ئاڵاكە نەجمەكەی پەیامبەر دووادی( ) تێدایە، هەروەها دروشمەكەش مۆمدانێكی( ) تێدایە، ئەمەش هێمایە بۆ ئەو مۆمدانەی نزیكەی سێ هەزار! ساڵ پێش پێستا هەیكەل سولەیمان «ماڵی پیرۆز»ی( ) پێ ڕوناك كراوەتەوە. هەروەها كار بە ڕۆژمێری عیبری (یەهودی) دەكرێت.

لە پۆلەندا كڵێسای ڕۆمانی كاسۆلیكی تایبەتمەندكراوە

لە وڵاتی پۆڵەندا «پۆلۆنیا» دیسانەوە لە دەستوردا تایبەتمەندی دراوە بە كڵێسای ڕۆمانی كاسۆلیكی، وەكو لە ماددەی 25 دا هاتوە.

هەروەها تێیدا هاتوە ئەڵێ: «ئێمەی گەلی پۆڵەند ... بە هەموو هاوڵاتیانی ئەم كۆمارەوە ... چ ئەوانەی بڕوایان بەوەیە پەروەردگار سەرچاوەی هەق ودادگەری وخێر وجوانیە، یان ئەوانەی ئەم بڕوایەیان نیە بەڵام ڕێز لەم بەها كەونیانە دەگرن وبڕوایان پێیەتی بەڵام لە سەرچاوەی ترەوە ... جا وەكو دەستگرتنێك بە ڕەگ وڕیشەی سەقافەتەكەمان كە لە توراسی مەسیحیەتەوە سەرچاوەی گرتوە ... ووەكو هەستكردن بە بەرپرسیارێتیمان بەرامبەر بە پەروەردگار وبەرامبەر بە ویژدانمان دەستورەكەمان دەنوسینەوە».

جا وەك بینیت یەكێتی ئەوروپا لە كۆی بیست وهەشت وڵات، تەنها وڵاتی ئەڵمانیا وفەرەنسا وكۆماری ئێرلەندا وپورتوگال ونەمسا وئیستۆنیا وپۆلەندا وچیك وسلۆڤینیا وقوبرس ولاتڤیا وكرواتیا، نەبێت هیچ كامیان بێخاچ نەبوون، واتە: تەنها یازدە وڵات نەبێت، ئەویش هەندێكیان وەك پۆڵەندا وئێرلەندا لە شتی تردا هەقیان كردۆتەوە. 

كۆستاریكا

وڵاتی كۆستاریكا، بەپێی دەستوری ساڵی 1949، هەموواركراو لە 2011 دا: ئاینی فەرمی تێیدا ڕۆمانی وكاسۆلیكی ڕەسولیە. هەروەها وڵاتی باراگواییش.

سلڤادۆر

* هەروەها وڵاتی سلڤادۆر: دروشمی فەرمی بریتیە لە: «پەروەردگار، یەكێتی، ئازادی»، هەوەها ناوی دەوڵەتەكەش «El Salvador» واتە: ڕزگاركەر «یەسوع - عیسا» بە زمانی ئیسپانی. 

ئەرجەنتین

وڵاتی ئەرجەنتین: لە دەستوری ساڵی 1983، هەموواركراو لە 1994 دا، ماددەی دوو ئەڵێ: پێویستە حكومەتی ئیتیحادی پشتگیری كڵێسای ڕۆمانی كاسۆلیكی ڕەسولی بكات.

هەروەها لەو وڵاتانەی تر كە تایبەتمەندیان داوە بە ئاینێكی تایبەت لە ئاینزا مەسیحیەكان: ئەندۆرای هاوسێی فەرەنسا، وئەرجەنتین، وئیتاڵیا، ودۆمنیكان، وسلفادۆر، وپورتوگال، وپەنەما، هەروەها پیرۆ كە تەنانەت بەپێی یاسا خوێندنی ئاینی ئیلزامیە وتەنها كاسۆلیكیش بە وانە دەدرێتەوە.

ئەمە وەكو وڵاتان، خراپ نیە دوو نمونەش -هی تریش زۆرن- بهێنمە بە دروشمی بەناوبانگترین دوو یانەی تۆپی پێی جیهان: ڕیال مەدرید وبەرشەلۆنە، بە تەرتیبی حروفی ئەبجەدی باسیان لێوە دەكەم:

یانەی بەرشەلۆنە 

یانەی بەرشەلۆنە تا ئێستا دە جار گۆڕانكاری بەسەر دروشم «لۆگۆ» كەیدا هاتوە، لە هیچ كامیان دەستكاری ئەو خاچە نەكراوە كە تێیدایە.

یانەی ڕیاڵ مەدرید

یانەی ڕیاڵ مەدریدیش بە هەمان شێوە( ).

جا دووای ئەم گەشتە ئەڵێم: كەواتە ئیتر بۆ دەتانەوێت ئەو خەڵكە بێدین بكەن؟! ئەوە ماشا‌و الله ئەوروپا ئەوەندە دیندارن! ئێوە ناڵین باش وێنیان بكەوین؟ فەرمو با شوێنیان بكەوین! 

ئەمریكا وجۆرج بۆش

كاتی خۆی لە ڕۆژنامەی هاوڵاتی -ئەو كاتە بەس هاوڵاتی بوو- وتەیەكی جۆرج بۆشم تێدا خوێندەوە كە ئەو شەڕەی لە عێراق وئەفغانستان دەیكات عیسا پێی وتوە یان شتێكی نزیك لەوە.

بەڵام چوونكە هاوڵاتیم دەست نەكەوت وژمارەكەیشم نەزانی، توانیم سەرچاوەی وتەیەكی تری هاوواتام دەست بكەوێت لە بی بی سی وگاردیانی بریتانی كە ئەڵێ: لەسەر كارێكم خوا ڕای سپاردووم ... وشەڕێكی خواییە ... خوا پشتیوانیم دەكات لەم شەڕانەی دەیكەم لە عێڕاق وئەفغانستان ... خوا پێم دەڵێ ئیسڕائیل بپارێزم. هەر لەو ڕاپۆرتەدا ئەڵێ: پێش شەڕی عێراق كاتێك كۆبوونەتەوە بۆ بڕیاردان لەسەر شەڕەكە، لەگەڵ تۆنی بلێردا لە كەنیسەیەكی تەكساس بینراون بۆ نوێژكردن وپاڕانەوە لە خوا بۆ ئەڵگیرساندنی ئەو شەڕە( ).

هەروەها جۆرج بۆش یەكێكە لەو سەرۆكانەی ڕۆژانە ئەبێت ئینجیل بخوێنێتەوە، وهەروەها ئەڵێ: عیسا ژیان ودڵی گۆڕیوم( ).

ئەنجێلا مێرگلی «فریشتە!» ومەسیحیەت

لە بەرواری 2ی ئۆكتۆبەری 2016 لە لێدووانێكیدا لە كۆنگرەیەكی حیزبی، لە شاری فیتینبوورگی باكوری ئەڵمانیا داوای گەڕانەوەی بەها مەسیحیەكانی كرد، ووتی: با تەركیز نەخەینە سەر ترسان لە موسڵمانان، وجەختیشی كردەوە كە حیزبەكەی (پارتی دیموكراتی مەسیحی) هەمیشە نوێنەرایەتی مەسیحیەت دەكات. هەروەها وتی: بەڵێ: دڵەڕاوكێ ومەترسی هەیە لە ئیسلام، بەڵام ئێمە ئەو حیزبەین كە وشەی مەسیحیەت لە ناوەكەیدا هەیە، ئایا ئێمە هەستمان بە خۆمان كردووە وئاگامان لە خۆمانە؟!( ). 

خوێنەری هێژا: ئەزانن ناوی پارتی دەسەڵاتداری ئێستای ئەڵمانیا چیە؟ ئەوەی كە ئەنجێلا مێرگل سەرۆكێتی؟ ناوی: «پارتی مەسیحی دیموكراتە»، یا «پارتی دیموكراتی مەسیحی!».

باشە ئەگەر وڵاتە موسڵمانەكان لە ئاڵاكانیان بنوسن: «لا إله إلا الله»، ئەبێت ئەم عەلمانیانە چی بكەن؟ چەند تۆمەتی دوواكەوتویی وكۆنەپەرستی بدەنە پاڵ كۆمەڵگای موسڵمانان؟

یان حیزبێكی عەلمانی پاشگری ئیسلامی بۆ خۆی زیاد بكات، ئەوە ئەسڵەن ئەبێتە خۆشترین نوكتەی ساڵ؛ بەخۆی ئەڵێ: عەلمانیە كەچی پاشگری ئیسلامیشی بۆ خۆی زیاد كردووە؟!( ) ئەمە جگە لەوەی ئەگەر تەماشای پشوە فەرمیەكانی زۆربەی وڵاتانی ڕۆژئاوا بكەی، دەبینی زۆربەی -نەك زۆرێكی- یان دینیە یان پەیوەستیەكی هەیە بە دینەوە.

لە كۆتاییدا با داوا بكرێت ئەو ماددەیەش بهێڵرێتەوە یان بنوسرێتەوە: ئەبێت سەرۆكی وڵات موسڵمانێكی سوننی مەزهەب بێت، با لەمەشدا چاویان لێبكرێت. مەگەر ئەوان پێشكەوتونین؟!!

ئەگەر چی ئەوان زۆر لەوە وردتریشیان كردۆتەوە، بۆنمونە: سەرۆكی وڵات ئەبێت گاورێكی ئینجلیكانی پرۆتستانتی لۆسەری بێت، وەكو ئەوایە بڵێ: ئیسلامێكی سوننی مەزهەبی شافیعی بێت بە تێگەیشتنی نەوەوی!

بەزۆر وایە یان بە بەڵگە؟

ئەڵێ: «تەجروبەی مێژوسەلماندوویەتی كە دەوڵەت ئاینێكی هەبێت، دەستدەكات بە ستەمكاری».

ئاخر بەڕێزان ئەمە هەر بە زۆر وایە یان بە بەڵگە؟ ئەگەر بە بەڵگە وایە، كوا؟! كامیان بەهۆی ئەوەی دەوڵەتەكەی ئیسلامیە ستەمی كردووە؟! بەهۆی ئیسلامەكەوە ئەڵێم، نەك هەر خۆی ستەمكار بوو بێت وپاوانخوازی ودەستدرێژی كردبێت. وەكو چۆن هەیە دەوڵەتەكەی عەلمانیە یان شیوعیە، ستەمیش دەكات، جا تۆ ڕازیت بەوە بووترێ عالمانیەت ستەم دەكات؟ یان ئەڵێی: عەلمانیەتی خراپ بەكار هێناوە؟

شیوعیەكان ڕازین بەهۆی حوكمەكەی كۆریای باكورەوە یان ستەمەكانی وڵاتی چینەوە لە حەفتاكان كە «30.000.000» سی ملیۆن خەڵك لە برسا مردن، ئەوان تاوانبار بكرێن وبووترێت خەتای شیوعیەتە؟! ڕازی دەبن؟ بەڵكو لەو كاتەی «ماو» خەڵكی دەكوشت لە چین وملیۆنان لە برسا مردن كتێبەكانی لێرەدا لەگەڵ ئەلیف وبا بە خەڵك دەدرا! بەڵكو خۆی ئیعتراف دەكات كە لە ساڵی 1951 بە مەبەستی كپكردنەوەی شۆڕشە بەرهەڵەستكاریەكەی دژی نزیكەی 800.000 لەوانەی دژی سیاسەتەكەی بوون لەناو بردووە، هەروەها شانازی دەكات كە 46.000 زانای بە زیندوویەتی لە گۆڕناوە!

پاشان ئەمە دژی واقیعە، ئەو هەموو وڵاتەی من ڕیزم كرد دینی فەرمی هەیە، هەر خۆتیش پێت وایە ستەم ناكەن ومەدەنین ودیموكراتین، كەواتە دەركەوت ئەم قسە نە بۆ ئێستا ڕاستە نە بۆ مێژو!!

دووای ئەوە: ئەگەر نمونەی خراپ لە دەوڵەتێكی بەناو دینیەوە بینرا بێت، خراپتر لە دەوڵە عەلمانیەكانەوە بینراوە. ئەو دەوڵە عەلمانیانەی تۆ شانازیان پێوە دەكەیت ساڵەهای ساڵ خەریكی ئیستعمار وكوشتن وبڕینی ملیۆنەها خەڵك بوون!

پاشان: باشە ئەی هەموو ئەوانەی ئاینێكی دیاریكراویان نەبووە ونیانە وستەمیان كردووە ودەیكەن چۆن؟! بە دیدی تۆ؟ ئەو ستەمەی ئێستا لە كۆریای باكور هەیە زەحمەت نەبێ، ئاینی فەرمی وڵات چیە؟ كە تۆ شیوعیەت وعەلمانیەت بە ئاین نازانیت!

كەواتە كێشەكە لە ئایین نیە!؟

پاشان: تكایە قسە لە مێژو مەكە كە زانستێكی قوڵ وفراوان وپێویستی بە پسپۆری یان خوێندنەوە وشارەزایی زۆر هەیە، چوونكە: «من تكلم فی غیر فنه أتی بالعجائب».

ئینجا: ئەوە تۆمەتباركردنی هەموو پەیامبەرانی خوا نیە، ئەوانەیان كە دەسەڵاتیان بە دەستگرتوە لە مێژودا وەكو داود وسولەیمان ودەیەها پەیامبەری تر d لە كوڕەكانی یەعقوب d، هەروەها پەیامبەری خوا موحەممەد d. هەروەها چووار خەلیفەكەی پەیامبەریش. بێگومان ئێمە -پشتیوان بەخوا- دەزانین عەلمانیەكان چی دەڵێن وچیان مەبەستە، بەڵام بۆ چەواشەی خەڵك دەكەن وناوێرن بە ڕاشكاوانە مەبەستەكانتان بڵێن؟!

سوكایەتیكردنێكی زۆر بە كۆمەڵگای كوردی

خاڵێكی تر لە بەرنامەكە بریتیە لە: سوكایەتكیردنێكی زۆر بە كۆمەڵگەی كوردی ومێژو وكلتورەكەی.

هەڵبەت ئەگەر بە وردی چەند جارێك گوێ لە بەرنامەكە بگری، هەست دەكەیت ئەو دوو ڕۆشنفیكرە! بەڕێزە، ئەیانەوێ بڵێن كەس هۆشیار نیە من وئەم م.هاوژینە نەبێت لەگەڵ هاوبیرانمان! گوێبگرن بزان چەند جار ئەڵێن: كۆمەڵگای ئێمە حاڵی نەبووە!؟ بزانن چەند جار ئەڵێ: كۆمەڵگایەكی بێ ئاگا وبێ خەبەرە؟! هەروەها ئەڵێن: بێگومان كۆمەڵگا هۆشیاری لە ئاستی پێویستدا نیە! هەروەها ئەڵێن: ئێمە لە دەرەوەی رێنیسانسین ئەمانەوێ بڕۆینە ناو ڕینیسانسەوە، هەروەها بە سوك ڕوانین لە حوجرە، هەروەها ئەڵێ: دەركەوت لەسەر بیابانێكی بەرەهوتین. وئەڵێ: كەلاوەیەكە، وئەڵێ: تازە پێمان ناوەتە نێو نوسینەوە، ئەسڵەن ئەوە نوسین نیە... هتد.

هەروەها گاڵتەكردنێكی زۆر بە عابا وخۆ پێچانەوە وشوبهاندنی بە خێو ودێو، كە ئەمە ئەوپەڕی بەدئەدەبیە لەئاست دایك وداپیری خۆ، كە ساڵەهای ساڵ عابایان بەسەرەوە بووە وخۆیان پێچاوەتەوە.

هەروەها لە بەرنامەكە دەتبینی گاڵتەیەكی زۆر دەكرا بە قیەمە ئیسلامیەكان، تەنانەت ئەڵێ: «ئەمە قیەمە ئەمانەوێ بیهێنین؟!».

ئه‌ره‌ عەیب نیە گرتوتە بە مێگەل وڕەشەوڵاخ وگا وگاڕان وئەو شتانەوە؟

ئەڵێ: «كۆمەڵگای كوردی گاڕان نیە (تا 93% موسڵمان بێت)».

بەڕێز د.فاروق! دەوێری بڵێی فاتیكان گاڕانە!؟ ئەی ڤەنزوێللا؟ ئەی یۆنان؟ ئەی دەیان وڵاتی تر كە ڕێژەی گاورەكان تێیدا لە 90% ەوە( ) دەست پێدەكات تا 100%. لە ئایینەكانی تریش هەورەها. یانی هەر ڕۆژێ خوا نەكردان! لە كوردستان، عەلمانیەكان تێیدا لە كەمینەوە بوون بە زۆرینە و93% یان پێكهێنا ئەوسا كۆمەڵگەی كوردی گاڕان ومێگەلە، یان چی؟!

پاشان عەیب نیە گرتوتە بە مێگەل وڕەشەوڵاخ وگا وگاڕان وئەو شتانەوە كە ئەوانەی دابوونەریتی قسەكردن لە باوباپیرانیانەوە فێر بووبێتن شەرم دەیانگرێت گوێ لە شتی وا بگرن.

سەلماندنی ئەوەی عەلمانیەت لەناوبەری بەها باڵاكانە

هەروەها ئەڵێ: «كە یاسایەكت دانا وتت شەریعەت سەرچاوەی سەرەكیە بۆ یاسادانان ئەوا تۆ ڕێت لە من گرت پێ بنێمە نێودوونیای ئازاد وپێ بنێمە نێودوونیای مۆدێرنەوە ...». وئەڵێ: «بوونی ئەو دوو ماددەیە (یانی: ماددەی شەش وماددەی مافەكانی مرۆڤ) واتا ئیفلیج بوون، واتە: تۆ ناتوانی وڵات بەڕێوەبەری ... كۆمەڵێ ئەحكامی شەرعی هەیە پێچەوانەی هەموو مافەكان وبەها وپرەنسیپە گەردوونیەكانە كە ئەمڕۆ بەشەریەت خەباتیان بۆ دەكات وباوەڕیان پێدەكات ولەسەری دەوڵەت دادەمەزرێنێت».

قوربان! سەرەتا ئەمە دیدی تۆیە بۆ ئیسلام، كە لەو تێگەیشتنە سەقەتەوە دروست بووە كە بۆ ئیسلام هەتە.

هەروەها ئەمە سوكایەتی ودژایەتیەكی گەورەی خوا وئیسلامەكەیەتی، كە ئەگەر ئەوەی تۆ دژە ئیسلام نەبێت والله لەسەر ئەم ئەرزە هیچ دژە ئیسلام نیە!!

هەروەها دەركەوت ئێوە باسی ئیسلامی سیاسی ناكەن بەڵكو باسی خودی ئیسلام دەكەن، ڕقیشتان لە ئیسلامی سیاسی هەڵنەساوە بەڵكو لە ئیسلام ڕقتان هەڵساوە.

یانی من بە تۆ بڵێم: بیروبۆچوونەكانت پێچەوانەی هەموو مافەكان وبەها وپرەنسیپە گەردوونیەكانە وكۆمەڵێكی بەربەریە -وەك تۆ بە ئیسلام ئەیڵێی- ئەمە یانی چی؟ یانی تۆ خەڵكی بیابانی نەك شارستان.

هەروەها وا قسە دەكەیت كە ئەم گەردوونە هەمووی عەلمانیە لە كاتێكدا وا نیە، تەنها كۆمەڵە وڵاتێكن عەلمانیەتیان لە دەستور چەسپاندووە.

هەروەها ئەو ماف وبەها وپرەنسیپە گەردوونیانە كامەنەن كە ئیسلام دژیەتی؟ مارەكردنی ژن لە ژن یان پیاو لە پیاو؟ یان هاوسەرگیری لەگەڵ ئاژەڵان؟ یان داڕوخاندنی خێزانەكان؟! یا سو، كە خواردی سەری وڵاتە عەلمانیەكان؟! یا داوێن پیسیەكان، كە ملیۆنانن لە وڵاتە سیكۆلارەكان، كە ڕۆژانە بەهۆی ئایدزەوە دەمرن چوار كەسیان؟! كام ماف وبەها وپرەنسیپی گەردوون وژیان؟!

یان پرەنسیپەكان بریتین لە كوشتن وبڕینەكان، كە ئەنجامدەدرێت لە وڵاتە عەلمانیەكان، هەیە دەرهەق بە موسڵمانەكان؟!

یان ئەو بەهایانە بریتیە لە خنكاندن وپەستان خستنە سەر موسڵمانان، لە وڵاتەكانتان، كە زۆر جار هەموو تاوانێكی ئەوەیە خوا خولقاندوویەتی بە موسڵمان( ). 

خۆ ئەگەر ئەوماف وپرەنسیپانە بریتین لە شتی چاك، ئەوە ئیسلام بۆ شتی چاك هاتوە وبووهتانە بووترێ ئیسلام دژی بەها باڵاكانە.

ئەگەریش بەها باڵاكان ئەوانەن باسكرا ئەوە لای ئێمە شتی بێ نرخ وبێ بەهان!!

هەروەها ئەم قسە پێچەوانەكەی ڕاستە ئەوە عەلمانیەتە شتی وای تێدایە كە پێچەوانەی هەموو ماف وبەهاو پرەنسیپە گەردوونیەكانە.

ئایا ئەوروپا وئەمریكا ووڵاتانی تر ئەوانەی بوون بە عەلمانی دەیەها پرەنسیپ وبەهای باڵایان لە دەست نەچوو؟! دوو عاقڵ خیلافیان لەمەدا هەیە؟! ئەو بێ ڕەوشتیەی لە دوونیای عەلمانیەتدا هەیە ئەزانی چەند زیانی لێداون؟ تێكچوونی شیرازەی خێزان، كە بەختەوەری لەژیان بەندە بە خێزانداری وخزم وسەردانەوە؟ ئێستا كوا؟ إلا ما رحم ربك!

كچێكی تەمەن حەڤدە ساڵ بێنە لە وڵاتە عەلمانیەكاندا بە كچێتی مابێت؟ زۆر بە كەمی! عەلمانیەت نەیهێشتوە.

لە وڵاتە عەلمانیەكاندا ساڵانە نزیكەی 40000000 چل ملیۆن منداڵا لەبار دەبرێن، وتەنها لە 2003، 41600000 ملیۆن حاڵەتی لەباربردن هەبووە. بەڵكو لە 2008، 43.800.000 ملیۆن حاڵەتی لەباربردن هەبووە، بەڵكو لە بی بی سی ئەڵێ 56.000.000 پەنجا وشەش ملیۆن. وسەدان هەزاری ئەمانە بەهۆی ئەوەیە كچە! حەفتا هەزاری ئەمانە دایكەكە بەهۆیەوە ئەمرێت! نزیكەی نیوەی ئەم دووگیانانە لە تەمەنی موراهەقین!

لە وڵاتە عەلمانیەكاندا لەیەك وڵاتیاندا نزیكەی نیوەی خێزاندارەكان پەیوەندی تریان لە دەرەوەی خێزان هەیە!

لە وڵاتە عەلمانیەكاندا نزیكەی نیوەی خێزاندارەكان خیانەت لە ژنەكانیان دەكەن وژنەكانیش بەهەمان شێوە!

لە وڵاتە عەلمانیەكاندا لەیەك وڵاتیاندا وەك ئەمریكا 10000000 دە ملیۆن خێزان تەنها دایكی هەیە ودایكیش بەتەنها بەخێوكەرە.

لە وڵاتە عەلمانیەكانتدا لەیەك وڵاتیاندا 1320 هەزار وسێ سەد بیست ئافرەت ساڵانە دەكوژرێن لەلایەن پیاوەكانیان یان هاورێكانیان «گێڕڵ فرێند» «girlfriend»ەوە، واتە ڕۆژی چووار ئافرەت.

هەروەها لە وڵاتە عەلمانیەكانتدا لەیەك وڵاتیاندا لە كۆی كوشتنی هەموو ئافرەتان 40 بۆ 50% لەلایەن هاوسەر وهاوڕێكانەوەیە.

هەروەها لە وڵاتە عەلمانیەكانتدا لەیەك وڵاتیاندا ساڵانە 3000000 سێ ملیۆن ئافرەت دەستدرێژی جەستەیی دەكرێتە سەریان لەلایەن مێرد یان هاوڕێوە.

لە وڵاتە عەلمانیەكاندا 97% پلە باڵاكانی نێو گەورە كۆمپانیاكان بە دەست پیاوەوەیە.

هەروەها لە وڵاتە عەلمانیەكاندا زۆربەی ئافرەتان لەو شوێنانە كار دەكەن كە پارەكەی كەمترە وپلەكەی نزمترە.

لە وڵاتە عەلمانیەكاندا لەیەك وڵاتیاندا 89% خزمەتكار وپاككەرەوەكان ئافرەتانن.

لە وڵاتە عەلمانیەكاندا لەیەك وڵاتیاندا 78% سەربازە ئافرەتان لە هێزە چەكدارەكان تەحەروشی جنسیان پێوە كراوە لەلایەن سەربازەكانی ترەوە.

لە وڵاتە عەلمانیەكانتدا دیاردەیەك بڵاوبۆتەوە بریتیە لە پێشكەشكردنی خواردن لەسەر جەستەی ئافرەت بە ڕوتی وبە ڕوتی نمایشكردنیەتی لەتەنیشی ئۆتۆمبیلەوە.

لە یەك وڵاتی عەلمانیدا ساڵانە 50000 پەنجا هەزار ئافرەت ومنداڵ دزەیان پێدەكرێت وبە كۆیلە دەكرێن ومەجبوور دەكرێن لەسەر لەشفرۆشی( ).

لە وڵاتە عەلمانیەكاندا لەیەك وڵاتیاندا داهاتی ساڵانەی لاشەی ئافرەت 12000000000 دووانزە ملیار دۆلارە.

لە وڵاتە عەلمانیەكاندا لە یەك وڵاتیاندا نزیكەی نیوەی ئەو ئافرەتانەی لە سەروی 75 حەفتا وپێنج ساڵیدان بە تەنها دەژین( ).

حەزت لە زیاتر بوو! هەمتر زۆرە!

بەڵێ عەلمانیەت هات بەها بەرزانەكان ناهێڵێت. وپیسیەكان دەهێنێت.

لەمانەدا ئیسلام دژی مافەكانی مرۆڤە

لە پرسیاری ئەوەی كام ئەحكامانەی ئیسلامە، كە دژی مافەكانی مرۆڤە؟ ئەڵێ: «شەریعەی ئیسلامی ئینسان دابەش دەكات بۆ موسڵمان ونا موسڵمان، پیاو وئافرەت، هاونیشتمانی لە ئارادا نیە، عالەم تەوزیع دەبێت بۆ دارولئیسلام ودارولحەرب».

سەرنج بدەن ئەڵێ ئیسلام، كەواتە كێشەیان لەگەڵ ئیسلامە، یا ئیسلامی سیاسی؟

دووەم: ئەو قسە زلەی پێشوت كە: «كۆمەڵێ ئەحكامی شەرعی هەیە پێچەوانەی هەموو مافەكان وبەها وپرەنسیپە گەردوونیەكانە»، چاوەڕێ دەكرا نمونەیەك بهێنیتەوە كە ئەوەندەی قسەكەت زل بێت بەڵام وا نەبوو نمونەیەكت هێناوە لە هەموو دوونیا وایە وەك باسی دەكەین پشتیوان بەخوا.

سێیەم: مەبەستت چیە لەوەی ئیسلام ئینسان دابەش دەكات بۆ موسڵمان ونا موسڵمان؟ 

د. فاروق بێ زەحمەت ئەگەر دەوڵەت عەلمانی بێت ودەوڵەتەكە موسڵمان وناموسڵمانی تێدا بوو، ئەوسا بە موسڵمان ونا موسڵمان چی ئەكەن؟ وچی پێئەڵێن؟ ناویان دەگۆڕن بۆ چی؟

خۆ ئەگەر مەبەستت ئەوەیە دەوڵەتی ئیسلامی جیاوازیان دەكات لە ماف وئیمتیازدا؛ وەكو ئەوەی موسڵمان وناموسڵمانێك یەكسان نین لەبەرامبەر دادگا، ئەوە ناڕاستیەكی شاخدارە، بە شاهیدی دەقەكان ومێژو وواقعی وڵاتانی ئیسلام.

یەكێك لەو نمونە بەناوبانگانەی لە مێژوی ئیسلامدا باسدەكرێ، دەگێڕنەوە: جارێكیان پێشەوای ئیمانداران عەلی كوڕی ئەبووتالب قەڵغانەكەی لای جولەكەیەك دەبینێتەوە وداوای لیدەكات، بەڵام كابرا دەدات لەژێری( )، كە ئەیهێنێتە لای شورەیحی دادووەر، لە تەنیشتیەوە دایدەنیشێت، وئەڵێ: شاهید بهێنە، ئەڵێ: حەسەنی كوڕم شاهیدە، ئەڵێ: شاهیدی كوڕ قەبووڵ ناكەم، تا سەرەنجام ناتوانێت بیسەلمێنێت، ودادووەریش قەڵغانەكە ناداتە عەلی وئەیدات بە كابرای جولەكە، وئەویش ئەم دادگەریە دەبینێت موسڵمان دەبێت وقەڵغانەكە دەداتەوە، ئەویش ئەڵێ: مادام موسڵمان بووی، پێشكەشت بێت( ).

یەكێكی تر لەو نمونە بەناوبانگانەی كە باسدەكرێ، دەگێڕنەوە: جارێكیان كابرایەكی قیبتی پێشبڕكێی لەگەڵ كوڕەكەی عەمری كوڕی عاسدا كردووە ولێی بردۆتەوە، ئەویش بە شەلاق هاتۆتە كابرایە، ئەمیش خۆی گەیاندۆتە لای پێشەوا عومەر، ئەمیش ڕاستەخۆ نامەی نوسیوە بۆ عەمر وئەڵێ: خۆت وكوڕەكەت ئامادە بن، دووای شەلاق دەدات بە دەستی كابراوە وئەڵێ لێی بدە، ئەویش زۆری لێدەدات، وپاشان بە عەمر ئەڵێ: «ێا عَمْرو! مَتَی اسْتَعْبَدْتُم النَّاسَ ۆقَدْ ۆڵدَتْهُم أُمَّهَاتُهُم أَحْرَاراً؟» واتە: «ئەی عەمر ئەمە لە كەیەوە خەڵكتان كردووە بە كۆیلە لە كاتێكدا بە ئازادی لە دایك بوون!؟»( ).

خۆ ئەگەر مەبەستت ئەوەیە ناموسڵمانێك ناتوانێت ببێتە سەرۆكی وڵاتی موسڵمانان، ئەوە لە دەستوری وڵاتە هەرە عەلمانیەكانی دوونیا بۆم نەقڵ كردی كە سەرۆكی وڵات ئەبێت هەڵگری ئاینی زۆرینە بێت ئەوسا مافی خۆپاڵاوتنی هەیە.

ئیتر بۆچی بۆ ئەوان دیموكراتیە، بەڵام بۆ ئیسلام دیكتاتۆریە؟!

ئیسلام دەیكاتە ژن وپیاو! ئەی عەلمانیەت چی لێدەكات؟

چووارەم: سەبارەت بەوەی ئەڵێ ئیسلام: «مرۆڤ دابەش دەكات بۆ: پیاو وئافرەت». ئەرێ بێ زەحمەت ئەی دەوڵەتی عەلمانی ئەیكاتە ژن وژن، یان پیاو وپیاو یان میاو یان چی؟! چۆنی لێدەكات بۆ ئەوەی عونسریەت دروست نەبێت وجیاوازی نەمێنێت!

ئەگەریش مەبەستت ئەوەیە ئیسلام جیاكاری دەكات لە نێوان نێر ومێ، بۆ نمونە: نێر ومێ لە قوتابخانە وزانكۆكان وهتد جیا دەكاتەوە وناهێڵێت پێكەوە بخوێنن، ولە میرات جیاوازی دەكات وپیاودووبەرامبەری ژنە وهتد.

سەرەتا ئەڵێم: ڕاست نیە جیاكاری نەكراوە، هەردووكیان وەكو یەكن مەگەر بە دەقێك جیا ببنەوە.

باوەڕ بە پەیامبەری ئیسلام دەكەیت؟ دەی ئەوە خۆی صلى الله عليه وسلم  ئەفەرموێ: (النسا‌ء شقائق الرجال)()، واتە: «ئافرەتان هاوتای پیاوانن». ئەمەشی كەی فەرمو؟ كاتێك باسی شتێكی كرد. وتیان: ئەی ئافرەت؟ فەرموی: «ئافرەتان هاوتای پیاوانن».

سەبارەت بەوەی نێر ومێ لە قوتابخانە وزانكۆكان وهتد جیا دەكاتەوە، بەڵێ لە وڵاتانی ڕۆژئاوا وئەمریكاش جیا كراوەتەوە ودەستیان پێكردووە وخەریكن، دەیان زانكۆ جیاكرایەوە، هەروەها لە وڵاتە عەلمانیەكاندا ئەگەر ئاینێك باوەڕی بە تێكەڵاوی نەبێت ڕێی پێدەدات، وەكو لە سویسرا چەندین قوتابخانەی جولەكەكان هەیە تێكەڵاو نیە لەبەر بیركردنەوەی تایبەتی ئەو ئاینە، كەواتە لە دیدی عەلمانیەتەوە جیاكردنەوەیان تاوان نیە.

هەروەها ئیسلام واقعیانە وزانستیانە بڕیاری داوە، هەموو كەسێك دەزانێت ئەم دوو ڕەگەزە ئارەزویان بۆ یەكتر دەڕوا، بۆیە كاریگەری لەسەر خوێندیان وئایندەیان دەبێت، بۆیە جیا دەكرێنەوە، كۆمەڵێك لە كۆمەڵناسان وشارەزایانی وڵاتان گەیشتونەتە ئەم قەناعەتە، خوا یار بێت لە كتێبی «زینا، هۆكار، چارەسەر» بەڵگەی زیاتر دەبینی.

پاشان كە ناهێڵێت پێكەوە بخوێنن، قەیدی چیە؟ وەكو ئەوە وایە ئەمڕۆ ناهێڵن پێكەوە یاری بكەن! ئەرێ بەڕێزان ئەوە بۆ جامی جیهانی پیاوان وئافرەتان جیایە؟ بۆ ئەم جیاكاریە!؟ ئەوە بۆ گۆڕەپان ومەیدان پێكەوە ناكەن وڕێگەش نادەن پێكەوە بیكەن؟! ئەوە بۆ زۆربەی پۆستە باڵاكانی وڵاتانی ڕۆژئاوا بە دەستی ئافرەتەوە نیە؟! بۆ موچەی ژن وپیاو لە هەندێ وڵاتی ڕۆژئاوا وەكو یەك نیە؟ بۆ لە بریتانیا كە هەتا ئەم ساتەی من ئەم قسانە دەكەم موچەی ژن وپیاو یەكسان نیە لە هەندێ ڕوەوە.

ئەوە بۆ؟ ئەوە بۆ؟! دەیان پرسی تر! 

سەبارەت بەوەی لە میرات جیاوازی كردووە لە نێوانیان، والله ڕاست دەكات ئیسلام جیاوازی كردووە، بەڵێ جاری وا هەیە زۆرتر بە ئافرەت دەدات وجاری واش هەیە زۆرتر بە پیاو دەدات بەپێی بەرژەوەندی( )، ئیتر ئەمە چ نەنگیەكی تێدایە؟ كەواتە ئەو تەپڵەی لە ئاهەنگ وكۆبوونەوەی عەلمانی ودژە دینەكاندا لێی دەدرێ ودەوترێتەوە: كە میراتی پیاو دوو ئەوندەی میراتی ژنە، پێستەكەی تەقی، جا بیگۆڕن. 

ئەمە سەرباری ئەوەی كە لە حاڵەتێكدا ئافرەتەكە كەمتری برد، ئەو هیچ خەرج ناكات، وبژێوی لەسەر پیاوەكەیە، واتە: زیاتر ئەبات، زیاتر خەرج دەكات. كەمتر دەبات، كەمتر خەرج دەكات. وجگە لەوەی ئەو ئافرەتە دەتوانێ بۆ خۆی ئیش بكات ودەخلی تایبەتی بە خۆی هەبێت.

هەر لە ئیسلام وا نیە، لە هەموو دوونیا وایە( )

پێنجەم: سەبارەت بەوەی ئەڵێ: «هاونیشتمانی لە ئارادا نیە، عالەم تەوزیع دەبێت بۆ دارولئیسلام ودارولحەرب».

بەڵێ لە ئیسلامدا، هەر وڵاتێك یان وڵاتی شەڕە، یان وڵاتی ئاشتیە «وڵاتی ئیسلام»، یان وڵاتێكە پەیمانی لەگەڵ گرێدراوە. ئەمەش لە هەموو وڵاتێكدا هەیە، بۆ نمونە ئێستا كوردستانی خۆمان -خوای مەزن بیپارێزێت لە دووژمن وناحەزانی-، كۆمەڵێك وڵات هاوپەیمانین، كۆمەڵێ وڵاتیش بۆ كوردستان مەترسی شەڕی لێدەكرێ كە ئاژاوە لە وڵات بنێنەوە وشەڕ بەرپا بكەن یان پەلاماری كوردستان بدەن، كوردستان خۆیشی وڵاتی ئاشتی وئیسلامە.

وهەر وڵاتێك ئەم دابەشبەندیە نەكات ولیستی دۆست ودووژمن وهاوپەیمانەكانی خۆی نەزانێت، ئەوە بێگومان لە گوێی گادا خەوتوە وهەر زو تیاچووە ودەوڵەتی واش بڕوا ناكەم لەسەر ئەم ئەرزە هەبێت!

هەروەها هەر شوێنێك كافرانی تێدا نیشتەجێ بێت، مەرج نیە پێی بووترێ دارولحەرب، بەڵكو جاری واهەیە دارولئیسلامیشە وكافرانیش تێیدا نیشتەجێن.

جا قوربان بەمەش بۆت ڕون بوویەوە بووهتانتكرد كە وتت هاونیشتیمانی بوون لە ئیسلامدا بوونی نیە. ئەوەتانێ كافرانیش تێیدا نیشتەجێن، كەچی بە وڵاتی ئیسلام دادەنرێت ئەگەر لەژێر ڕكێفی ئیسلامدا بێت، هەروەها مامەڵەی هاوڵاتیەكیان لەگەڵدا دەكرێت وهێرشیان بكرێتە سەر پێویستە لەسەر دەوڵەت جاڕی جیهاد لێبدات لە دژی داگیركەران بجەنگێت. ئەمەش كەسێك تۆزێ لە ئیسلام بزانێت دەیزانێت. كەواتە بۆتمان سەلماند كە كافر مافی هاونیشتمانی بوونی هەیە وبووهتان دەكەیت بۆ ئیسلام.

«البجیرمی» لە زانا شافعیەكان پێناسەی دارولئیسلام دەكات وئەڵێ: «ؤالْمُرَادُ بِبِلَادِ الْإِسْلَامِ كُلُّ بَلَدٍ بَنَاهَا الْمُسْلِمُونَ؛ كَبَغْدَادَ ؤالْبَصْرَةِ، أَوأَسْلَمَ أَهْلُهَا عَلَيْهَا؛ كَالْمَدِينَةِ ؤالْيَمَنِ، أَوفُتِحَتْ عَنْؤةً؛ كَخَيْبَرِ ؤمِصْرَ ؤسَؤادِ الْعِرَاقِ، أَوصُلْحًا ؤالْأَرْضُ لَنَا ؤالْكُفَّارُ سَاكِنُونَ فِيهَا، ؤيَدْفَعُونَ الْجِزْيَةَ»( ).

ماوەتەوە بڵێم: ئەمانە بوون دژی هەموو ماف وپرەنسیپەكان؟!

لە ئیسلامدا ئازادی بیڕوڕا هەیە؟

سەبارەت بەوەی ئەڵێ: «لە ئیسلامدا ئازادی بیروڕا نیە». هەڵبەت ئەمە ڕاست نیە وبووهتانە. بەڵام تا زیاتر ڕونی بكەمەوە ئەبێت بزانین ئازادی بیڕوڕا ڕەهایە وبێ سنورە، یان نا؟ بێگومان هەمووان كۆكین لەسەر ئەوەی تا سنورێك ئازادیت لە دەربڕینی بیروڕات.

كەوابێت ئیسلام هیچ كێشەیەكی لەگەڵ ئازادی بیروڕا نیە( ).

لەوانەیە بڵێی: «ئاخر لە ئیسلامدا ناتوانیت بڕۆی قسە بە ئیسلام بكەیت! ئیتر چۆن ئازادی بیروڕا هەیە» ئەڵێم: ئەتوانی قسە بە دەستوری كام وڵات بكەی؟ كێ لێت قەبووڵ دەكات سوكایەتی بە دەستور ویاساكەی بكەیت؟ بەڵكو لە دەستوری چەندین وڵاتی عەلمانی خوێندوومەتەوە( ) كە ئەبێت ئەوەی دەیكەیت بە دەر نەبێت لە یاسا گشتیەكان وەگەرنا قەدەغەیە!

بەڵكو ئەگەر ئەتوانی بڕۆ لە یۆنان ڕەخنە لە ئاینی دەوڵەت بگرە؟! بەپێی دەستور قەدەغەیە! ئایا بەوە یۆنان لە ئازادی دەكەوێت؟!

من ئەم بابەتانە بۆ گۆڤارێك دەنوسم ئەگەرنا زیاتر هەڵدەگرێت.

پەیامبەر صلی الله علیه وسلم مورتەددی بە دەستی خۆی نەكوشتوە!

كە ئەشڵێ( ): «لەسەردەمی پێغەمبەردا ولەسەر دەستی پێغەمبەر خۆی خەڵكی مورتەد كوژراوە». هەقی خۆمانە بڵێین: كوا؟ لە كوێ هاتوە؟ كێ ریوایەتی كردووە؟ والله ناڕاست وبووهتانە هەرگیز نەچەسپاوە لە پەیامبەرەوە d یەك مورتەددی كوشتبێ.

ئاخر چۆن ڕێگە بە خۆتان دەدەن وجورئەت دەكەن ناڕاست بەدەم پەیامبەرەوە d دەڵێن لە كەناڵێكی ئاسمانی كە هەزاران خەڵك تەماشای دەكات؟!

من زۆرم پێ سەیرە لە كۆندا بێ باوەڕ هەبووە وتویەتی: سوێند بێت زوبانم ببڕن درۆ ناكەم، لەبەر كەسایەتی خۆی عەیبی لێهاتوە.

ئەبوو سوفیان كافرە، نەجاشی پرسیاری پەیامبەری d لێدەكات: وەكو خۆی وەڵامی دەداتەوە ودرۆ ناكا، ئەڵێ یەك شت نەبێت مەجالێكی تێدا بوو قسەیەكم كرد، ئەویش پرسی: پەیمانی شكاندووە؟ وتم: نەخێر بەڵام ئێستا پەیمانێكمان لەگەڵ بەستوە نازانم لەمەیان چی دەكات؟ هەر ئەوەندە. عەیبیان لێ هاتوە درۆ بكەن! ئاخر كەی ڕەوایە یاسای: «الغایە تبرر الوسیلە»! بەكار بهێنی.

دووێنێ شەو لە كەناڵی ئاسمانی ڕێگـ... كە سەر بە حیزبێكی لار ڕەوە وتویەتی: «زۆربەی خەڵكی كوردستان پشتگیری دەستورێكی عەلمانی دەكەن!!» ئاخر بەڕێزان درۆ لە كەسایەتی مرۆڤ دەشكێنێ، چ جای كەناڵیكی ئاسمانی وحیزبێكی فەرمی؟! سبەینێ خەڵك وتی: فلان حیزب درۆزنە ناهەقیان دەگرن؟

ختامًا

لە كۆتاییدا ... ئەڵێم: با هەموولایەك بزانن دژایەتی كردنی ئیسلام هەروا ئاسان وسانا نیە، چوونكە مێژو تۆماری دەكات، جگە لەوەی سەرشۆڕی قیامەتی بە دوواوەیە -پەنا بەخوا-. خۆ ئەگەر هەر بڕیارتان داوە دژایەتی ئیسلام بكەن ئەوا ئەبێت زانست وزانیاریەكی زۆرتان سەبارەت بە ئیسلام هەبێت، تا جوانیەكانی ئیسلام ببینن وچی دی دژایەتی نەكەن، خۆ ئەگەر هەر سورن لەسەر ئەوكارە چۆن هاوشێوەكانتان لە مێژو وهاوچەرخدا شكست یاوەریان بوو، پشتیوان بەخوا سەرەنجامی ئێوەش هەر شكست ودۆڕان ودووابڕان ودابڕان وداڕمانە.

والحمد لله رب العالمین

([1]) هەر ئەو كاتە لە «گۆڤاری وەڵام» بڵاوكرایەوە. 

([2]) «اللغة العربیة المعاصرة» تألیف: أحمد مختار عمر، الطبعة الأولی، 1429 – 2008، دار عالم الكتب، القاهرة. (1/144) رقم: (381) أیدوولوجیة.

([3]) «الدّيانَة: مَا يتدين بِهِ الْإِنْسَان». «المعجم الوسيط» تأليف: إبراهيم مصطفي، أحمد حسن الزيات، حامد عبد القادر، محمد علي النجار، مادة د ي ن، (ص 307)، الطبعة السادسة 1429، الناشر: مؤسسة الصادق للطباعة والنشر، طهران.

([4]) كە من لێرەدا بە زۆری باسی وڵاتانی ڕۆژئاوا دەكەم وباسی ئاینی نەسڕانیەت دەكەم، لەبەر ئەوەی ئەوان زۆرتر بڕوایان بە ئەوروپا هەیە وزیاتر لە فریشتەوە نزیكە!

([5]) واتە: كەنیسە، یانی: پەرستگا، وەك مزگەوتی موسڵمانان. مەبەستیش لە كڵێسا ئەو بۆچوونەوەیە كڵێساكە هەڵی گرتوە، نەك چووار دیوار.

([6]) یا ئینگلیزی، یەكێكە لەو بۆچوونانەی شوێنی كڵێسای ئینگلیزی دەكەوێت. ئینگلیزیش نیسبەتە بۆ وڵاتی ئینگلتەرا (بریتانیا). بڕوانە: «المورد الحديث»، تأليف: منير البعلبكي، ورمزي منير البعلبكي، وشەی «Anglican» ل 59، دار العلم للملایین، بەبێ ساڵی چاپ، بیروت.

([7]) گروپێكی گەورەن لە سێ گروپە گەورەكەی گاورەكان «پرۆتستانت، كاسۆلیك، ئەرسۆدۆكس»، وبە ئینجیل وعەقڵ ئیعترازیان كردە سەر كڵێسای ڕۆژئاوایی (كاسۆلیك) (بەرامبەر كڵێسای ئەرسۆدۆكس كە پێی ئەوترێ ڕۆژهەڵاتی چوونكە شوێنكەوتوانی بە زۆری لەوێن)، بۆیە لە كاسۆلیكەكان جیابوونەوە (وەكو چۆن ئەرسۆدۆكسیش لە كاسۆلیك جیابوونەتەوە)، كڵێسەكەشیان پێی دەوترێت: پرۆتستانت، لە «protest»ەوە هاتوە، واتە ئیعتراز، چوونكە ئیعراز دەكەنە سەر هەر شتێك دژی ئینجل بێت، وتەنها شوێنی ئەو دەكەون، بۆیەش پێیان دەوترێت «ئینجلی»، وپێشیان وایە هەموو كەسێك دەتوانێت لە ئینجیل تێبگات. بڕوانە: «الموسوعة الميسرة في الَاديان والمذاهب والَاحزاب المعاصرة» إشراف: مانع بن حماد الهجري (2/615)، الناشر: الندووة العالمية للطباعة والنشر والتوزيع، الرياض، الطبعة الخامسة 2003.

([8]) نیسبەتە بۆ مارتن لۆسەر كینگ، كە یەكێكە لە ڕاهبە گاورە بەناوبانگەكان، لە ئەڵمانیا لە دایكبووە لە 1483، كە ئەو هەموو بۆچۆنە خورافی وپوچەی گاورەكانی بینیوە بە تایبەت دووای ئەوەی لە 1510 سەردانی ڕۆمای كرد بۆ تەبەروك كردن بە پیرۆزییەكانی ئەوێ، بینی: ئەمە بۆ لێخۆشبوونی تاوانە، ئەوە نهێنی تەوبەكردنی لایە، وئەمە پێدانی چەكی لێخۆشبوونە، وئەم هەموو دیاردەی گەندەڵی وبەدڕەوشتیە هەیە لە سلكی ڕاهب وگاورە دیندارەكاندا، بۆیە بزوتنەوەیەكی چاكسازی دروستكرد لە ناو مەسیحیەت، ئەوەبوو بە بڕیاری پاپا لە ساڵی 1520 بێبەش دەكرێت، دوواجار دەڕوات عەهدی جەدید (بەشێكی ئینجیل) وەردەگێڕێتە سەر زمانی ئەڵمانی، كە شتی وا لەو ئاینەدا قەدەغەیە وپاپا وگەورە پیاوانی ئەو ئاینە ئەتوانن لە ئینجیل تێبگەن نەك وەربگێڕدرێت بۆ هەموو كەسێك، هەربۆیە بۆچوونی لۆسەر ئەوەندە كاریگەری دەبێت، كاتێك ئیمپراتۆڕ داوای بە دەستەوەدانی لۆسەر دەكات لە ئەڵمانیا، دەسەڵاتدارانی ئەوێ ئەڵێن: بەسەرچاو ئێمە ئامادەی گوێڕایەڵی ئیمپراتۆرین لە هەمووشتێكدا مەگەر شتێك دژی كتێبی پیرۆز بێت ویان هیچ دەقێك لەسەری نەهاتبێ، بۆیە تەسلیمیان نەكرد، ئەمەش خودی ئەو بۆچوونەوە بوو لۆسەر بڵاوی دەكردەوە.

لۆسەریش بەوكەسانە دەوترێت بۆچوونی ئەمیان ئەڵگرتوە وژمارەیان سەدان ملیۆن كەسە.

([9]) بەرامبەری گاور «مەسیحی».

([10]) بەرامبەری پرۆتستانت.

([11]) بەرامبەری لۆسەری.

[12]) واتە: مومارەسەی دەسەڵاتی دەكات بە پێی دەستور ویاسا وڕەها نیە.

([13]) ئەمە ئەو كاتەبوو، بەڵام لەم ڕۆژانەدا ڕاپرسی (ئەوەی پێی ئەڵێن ڕیفراندۆم) كرا بۆ دەرچوونی لە یەكێتی ئەوروپا وسەری گرت وئامادەكاریەكان رێكدەخرێن بۆ ئەو مەبەستە.

([14]) یەكێكە لە سێ مەزهەبە گەورەكەی مەسیحیەكان بەڵكو گەورەترینیانە ودایكیانە ودووانەكەی تر لەمەوە جیابوونەتەوە. هەركەس پاپای كڵیسای ڕۆما (فاتیكان) بە گەورەی خۆی بزانێت كاسۆلیكیە. لە دیارترین ڕابەرانی: بۆڵس وبەتڕسن.

([15]) لە هەر وێنەیەك خاچەكان بە ڕونی دەرنەكەون گەورە كراونەتەوە تا زیاتر دەربكەون.

([16])www.gov.uk/government/news/prime-ministers- king-james-bible-speech.

([17]) ئەوەی ئێستا پێی دەوترێ كۆماری ئێرلەندا، وپایتەختەكەی دبلنە، وئەندامی یەكێتی ئەوروپایە، ونیزامی كۆماریە وهەر بە بریتانی (ئینگلیز)یش قسە دەكەن.

([18]) هەوڵی جیابوونەوە دەدەن لە بریتانیا ولە 2014 لە گشتپرسیەكدا، 55%ی دەنگدەران بە نەخێر بۆ سەربەخۆیی دەنگیاندا.

([19]) یەكێكە لە سێ كەنیسە سەرەكیەكەی مەسیحیەت، ولە كەنیسەی كاسۆلیكی ڕۆژئاوا جیابووەتەوە، ودان بە دەسەڵاتی پاپاس فاتیكاندا نانێن، لەبەر ئەوەی زۆربەی شوێنكەوتوانی لە ڕۆژهەڵاتن، بۆیە پێیان دەوترێ كلێسای ڕۆژهەڵات. وئەبنە دوو كلێسای سەرەكی: كلێسای میسری یان قیبتی، كلێسای قوستەنتینیە.

([20]) ئەمەش وەكو ڕێزێك بۆ هنری دۆنانی سویسری، كە بە باوكی ڕوحی دامەزرێنەری ئەم ڕێكخراوە دادەنرێت. كە شەڕی سولفرینۆی خوێناوی لە باكوری ئیتاڵیا دەبینێت لە نێوان فەرەنسا ونەمسا كە چل هەزار قوربانی لێدەكەوێتەوە، پێشنیاری دامەزراندنی ڕێكخراوێكی مرۆیی دەكات كە بایەخ بە بریندارانی جەنگ بدات. ئیتر كاتێك یەكەم ڕێكەوتننامەی پارێزگاریكردن لە بریندارانی جەنگ مۆر دەكرێت لە ساڵی 1874 ئەو ئاڵایەی ئێستایان بۆ دانا وناویان لێنا: «اللجنە الدوولیە للصلیب اڵاحمر» «لیژنەی خاچی سوری نێودەوڵەتی» یا «لیژنەی نێودەوڵەتی خاچی سور».

([21]) دەموچاویان بە ڕونی دیارە تا بزانن فەرمانبەر وشتی كلێساكە نین.

([22]) وەك لە دروشمەكانی پێشتریدا هەمیشە هێمای بۆ خاچ دەكرد.

([23]) سەرچاوە:

www.theguardian.com/world/2015/sep/03/migration-crisis-hungary-pm-victor-orban-europe-response-madness

([24]) یان: عەجایبی لێهات، بەڵام ماوەیەكە «شۆك-Shock»ی ئینگلیزی جێگەی گرتۆتەوە! بەداخەوە. لە كاتێكدا شۆك لە زمانی كوردیدا بە گەزۆی مازو دەوترێت، بە دۆشاویش دەوترێت، هەروەها بە دەردێكیش دەیڵێن دەدا لە درەخت وگەڵا مێو.

([25]) سەرچاوە: كەناڵ وسایتی فەرمی: «روسیا الیوم».

([26]) ئەوەی پێی دەوترێ خاتەمەكەی سولەیمان

([27]) شەمعەدانیشی پێ دەوترێ، بریتیە لەو شتەی مۆمی لەسەر دادەنرێت.

([28]) واتە پەرستگا «شوێنی عیبادەت»ی نەبی سولەیمان، وهەیكەل بە عیبری واتا: ماڵی خودا «بیت الإله»، وئەم هەیكەلە لای یەهودەكان زۆر پیرۆزە، شوێنەكەشی هەمان ئەو شوێنەیە كە مزگەوتی ئەقسا و«قبە الصخرە»ی تێدایە.

([29]) كەناڵی ڕوسیا ئەلیەوم وسكای نیوز لە 25.01.2017 بڵاویان كردەوە كە یانەی ڕیاڵ مەدریدی ئیسپانی گرێبەستێكی لەگەڵ كۆمپانیای ماركەی ئیماراتیدا گرێداوە بۆ شەش وڵاتی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست، كە دروشم (لۆگۆ)ی ڕیال مەدرید بەبێ خاچەكە بڵاوبكاتەوە، لە قەمیس وپێڵاو وبەرگی مەلەكردن، كۆمپانیاكەش ئەڵێ: لەبەر هەستی موسڵمانان خاچەكە لەسەر تاجەكە لابراوە. شایانی باسە لە ساڵی 2014 هەمان شت دووبارە بوویەوە. هەروەها «ئێم بی سی» یش بڵاوی كردەوە -خۆی ئاسا نا- بەڵكو زۆر شەرمنانە نوسیویەتی بەهۆی هەستیاری سەقافەتەوە لابراوە!

([30]) ئەمەش دەقەكەی لە ڕۆژنامەی گاردیان:

www.theguardian.com/world/2005/oct/07/iraq.usa

([31]) ئەمەش دەقەكەی لە ئێن بی سی نیوز:

www.nbcnews.com/id/6014570/ns/us_news-washington_post/t/bush-leaves-specifics-his-faith-speculation/#.WVv05IjyvIU

([32]) سەرچاوە: سایت ئەلجەزیرە.

([33]) كەواتە ئەوە خۆیانن عەلمانیەتیان بە ئیلحاد گەیاندۆتە خەڵك.

([34]) وەك لۆكسمبوورگ وسان مارینو.

([35]) ڕۆژنامەی بەناوبانگی جیهانی: «ئیندبندنت - independent»ی بریتانی لیبڕالی، ڕاپۆرتێكی بڵاوكردۆتەوە -كە هەرگیز ڕاپۆرتی وا لە كەناڵەكان وڕۆژنامەكانی ئەملاتر نابینی-، ڕەخنەی ئەوە دەگرێت لە كەناڵە جیهانیەكان كە بە هێرشكردنە سەر موسڵمانان ناڵێن ئیرهاب، بەڵام ئەوان هێرش بكەن پێی دەوترێ ئیرهاب، هەروەها باسی ئەوە دەكات ساڵانە حەوت هەزار! هێرشی ڕقاوی دەكرێتە سەر موسڵمانان تەنها لە بریتانیا، لە نێوان ئازاری «2016» بۆ ئازاری «2017»، «143920» سەد وچل وسێ هەزار ونۆسەد وبیست پۆست (جریوە) كراوە لە تویتەر لە دژی موسڵمانان وئیسلام، كە دەكاتە 393 بڵاوكراوە لە ڕۆژێكدا!!

هەروەها دووانزە سەعات پێش ئێستا «03.07.2017» هەر «ئیندبندنت»ی بریتانی، لە ڕاپۆرتێكیدا ئەڵێ: ئەگەر هێرش بۆ سەركراوەكە (قوربانیەكە) موسڵمان نەبێت، پێنج ئەوەندەی موسڵمانەكە زیاتر ڕاگەیاندنەكان باسی دەكەن وگەورەی دەكەنەوە. سەرچاوە: سایتی «ئیندبندنت».

([36]) ئەمشەو (5 تەموزی 2017) لە ئیسپانیا پۆلیس لە هەڵمەتێكدا سیازدە ئافرەتی ئازاد كردووە كە بە زۆر لەشفرۆشیان پێوەكراوە، كە بی بی سی نوسیویەتی تەحریر وەك ئەوەی بە كۆیلە كرابێتن.

([37]) ئەمە مشتێك بوو لە خەرمانی ناموبارەكی عەلمانیەكان وبەرپرسم لەهەر زانیاری وژمارەیەك لەو ژمارانە، خواش سبحانە سەركەوتو كاری عەبدەكەیەتی.

([38]) واتە: نكوڵی لێدەكات.

«السنن الكبري» (10/136)، له «باب إنصاف الخصمين في المدخل عليه والاستماع منهما والإنصات لكل واحد منهما حتي تنفد حجته، وحسن الإقبال عليهما»، «... عن الشعبي قال: خرج علي بن أبي طالب إلي السوق، فإذا هوبنصراني يبيع درعا، قال: فعرف علي الدرع فقال: هذه درعي، بيني وبينك قاضي المسلمين. قال: وكان قاضي المسلمين شريح، كان علي استقضاه. ... فقال له علي: اقض بيني وبينه يا شريح. فقال شريح: ما تقول يا أمير المؤمنين؟ قال: فقال علي: هذه درعي ذهبت مني منذ زمان. قال فقال شريح: ما تقول يا نصراني؟ قال: فقال النصراني: ما أكذب أمير المؤمنين! الدرع هي درعي. قال فقال شريح: ما أري أن تخرج من يده، فهل من بينة؟ فقال علي: صدق شريح. قال فقال النصراني: أما أنا أشهد أن هذه أحكام الَانبيا‌و، أمير المؤمنين يجي‌و إلي قاضيه، وقاضيه يقضي عليه، هي والله يا أمير المؤمنين درعك، اتبعتك من الجيش وقد زالت عن جملك الَاورق، فأخذتها، فإني أشهد أن لا إله إلا الله، وأن محمدا رسول الله. قال: فقال علي: أما إذا أسلمت فهي لك. وحمله علي فرس عتيق، قال فقال الشعبي: لقد رأيته يقاتل المشركين». وقال في يَ‌خره: «وروي من وجه يَ‌خر أيضا ضعيف عن الَاعمش عن إبراهيم التيمي». وقال ابن الملقن: «في إسناد هذا الحديث ضعفا‌و». وقال ابن الصلاح: «هذا الحديث لم أجد له إسنادًا يثبت»، «البدر المنير» (9/599). وذكر القصة الجوزقاني في «الَاباطيل» (2/197). وقال: «هذا حديث باطل تفرد به أبووسمير وهومنكر الحديث...». وأخرجه أبوونعيم في «الحلية» (4/139) من طريق حكيم بن خذام أبووسمير، ثنا الَاعمش، عن إبراهيم بن يزيد التيمي، عن أبيه. وذكرها ابن الجوزي في «العلل المتناهية» (2/388).

أما متنه من حيث العدالة في زمن الخلفا‌و الراشدين فلا شك في ذلك والحمد لله.

([40]) ئەم چیرۆكە «أبو القاسم ابن عبد الحكم المصري» له «فتوح مصر» (ص290)، طبعة دار الفكر، دەگێڕێتەوە و دەڵێت: «حدثنا أسد بن موسي، حدثنا مهدي بن ميمون، حدثنا سعيد الجريري، عن أبي نضرة عن أبي فراس: أن عمر بن الخطاب خطب الناس؛ فحمد الله وأثني عليه؛ ثم قال: إيها الناس إنه قد أتي علي زمان وأنا أحسب أن من قرأ القريَ‌ن إنما يريد به الله وما عنده، وقد خيل إلي بيَ‌خره أنه قد قرأه أقوام يريدوون به الدنيا ويردوون به الناس، ألا فأريدووا الله بأعمالكم، وأريدووه بقرا‌وتكم، ألا إنما كنا نعرفكم إذ ينزل الوحي وإذ رسول الله d بين أظهرنا وإذ ينبئنا الله من أخباركم، فقد انقطع الوحي وذهب النبي d فإنما نعرفكم بما نقول لكم الَان من رأينا منه خيرا ظننا به خيرا وأحببناه عليه، ومن رأينا منه شرا ظننا به شرا وأبغضناه عليه، سرائركم فيما بينكم وبين ربكم، ألا إني إنما أبعث عمالي ليعلموكم دينكم ويعلموكم سننكم، ولا أبعثهم ليضربووا ظهوركم ولا يأخذوا أموالكم، ألا فمن أتي إليه شي‌و من ذلك فليرفعه إلي، فوالذي نفس عمر بيده لَاقصنه منه، فقام عمروبن العاص فقال: أرأيت يا أمير المؤمنين إن عتب عامل من عمالك علي بعض رعيته، فأدب رجلا من رعيته إنك لمقصه منه؟ قال: نعم، والذي نفس عمر بيده لَاقصنه منه، ألا أقصه وقد رأيت رسول الله d يقص من نفسه. ألا لا تضربووا المسلمين فتذلوهم، ولا تمنعوهم حقوقهم فتكفروهم، ولا تحمروا بهم فتفتنوهم، ولا تنزلوهم الغياض فتضيعوهم.

فأتي رجل من أهل مصر كما حُدِّثنا عن أبي عبدة عن ثابت البناني وحميد عن أنس إلي عمر بن الخطاب فقال: يا أمير المؤمنين عائذ بك من الظلم، قال: عذت معاذا، قال: سابقت ابن عمروبن العاص فسبقته، فجعل يضربني بالسوط ويقول: أنا ابن الَاكرمين، فكتب عمر إلي عمرو: يأمره بالقدووم عليه، ويقدم بابنه معه، فقدم، فقال عمر: أين المصري، خُذْ السوط فاضرب، فجعل يضربه بالسوط، ويقول عمر: اضرب ابن الَاليمين [أي: الَالَامين]، قال أنس: فضرب، فوالله لقد ضربه ونحن نحب ضربه، فما أقلع عنه حتي تمنينا أنه يرفع عنه، ثم قال عمر للمصري: ضع علي صلعة عمرو، فقال: يا أمير المؤمنين إنما ابنه الذي ضربني وقد اشتفيت منه، فقال عمر لعمرو: مُذْ كَمْ تعبدتم الناس وقد ولدتهم أمهاتهم أحرارًا؟ [وفي رواية: يا عمرومتي استعبدتم الناس وقد ولدتهم أمهاتهم أحرارًا؟ ثم التفت إلي المصري فقال: انصرف راشدًا فإن رابك ريب فاكتب إلي] قال: يا أمير المؤمنين لم أعلم ولم يأتني [وفي ورواية: فجعل يعتذر ويقول: إني لم أشعر بهذا]». وهي في «التذكرة الحمدوونية» (3/209)، و«كنز العمال» (12/660)، و«أخبار عمر» لابن الجوزي (382)، و«العقد الفريد» للملك السعيد لابن طلحة (59). و«المستطرف في كل فن مستطرف» للَابشيهي (1/238).

أما صاحب «فتوح مصر وأخبارها»؛ أبي القاسم عبد الرحمن بن عبد الله عبد الحكم القرشي المصري، قال عنه أبووحاتم: «صدووق». وقال عنه النّسائي: «لا بأس به». وقال ابن يُونس: «ثقة». وقال القضاعي: «كان مِن أهل الحديث، عالمًا بالتواريخ، صنّف تاريخ مصر وغيره». ينظر: «تهذيب التهذيب» (6/188 – 189).

وأما «أسد بن موسي بن إبراهيم الَاموي»، قال النسائي وسعيد بن يونس: «ثقة»، واستشهد به البخاري، وقال: «مشهور الحديث، يُقال له: أسد السنّة». ينظر: «ميزان الإعتدال» (1/207)، و«سير أعلام النبلا‌و» (10/162 – 163).

وأمّا «أبووعبدة» فهو «يوسف بن عبدة البصري العتكي الَازدي» مختلف فيه، قال ابن معين: «ثقة»، وقال الحافظ في «التقريب»: «يوسف بن عبدة الَازدي مولاهم أبووعبدة البصري القصاب لين الحديث من السابعة». «تهذيب التهذيب» (1/366). وقال الذهبي: «ثقة»، «الكاشف) (2/400). وقال أبووبكر الَاثرم: «قلت: لَابي عبد الله أحمد بن حنبل، يوسف بن عبدة أبووعبدة؟ قال: «له أحاديث مناكير عن حميد وثابت، وكأنه ضعفه». وقال ابن أبي حاتم: «سألت أبي عن يوسف بن عبدة؟ فقال: «شيخ ليس بالقوي، ضعيف» «الجرح والتعديل» (9/226). وذكره العُقيلي في «الضعفا‌و» (4/456) ونقل قول أحمد فيه. وذكر له حديثًا منكرًا، أنكره عليه حماد بن سلمة -وهومن أقرانه- وهوحديثه عن ثابت عن أنس: «أنه أوصي إذا مات أن يوضع في فمه شعر من شعر النبي d»، قال أبووسلمة (روايه عنه): «فحدثت به حماد بن سلمة فأنكره! وحرك رأسه، وقال: «إذا حدثك هؤلا‌و الشيوخ عن ثابت بشي‌و فاتهمهم»».

وذكره ابن حبان في «الثقات» (7/639).

وأما حميد بن أبي حميد الطويل [ولم يكن طويلا ولكن لطول يديه، أوكان له جار يقال له: حميد القصير، فقيل: حميد الطويل ليعرف من الَاخر]: قال الذهبي «الإمام الحافظ». وقال النسائي: «ثقة». وقال ابن سعد: «كان ثقة كثير الحديث، إلا أنه ربما دلس عن أنس». ينظر: «تهذيب التهذيب» (3/40). ولا يضر تدليسه هذا لَانه سمعه من ثابت البناني وهوثقة.

وأما ثابت بن أسلم البُنَانيّ [قرية من قري نيسابوور]: قال عنه الذهبي: «الإمام، القدووة، شيخ الإسلام» وكفي به ترجمة.

ولكن يبقي أن شيخ صاحب «فتوح مصر وأخبارها» مجهول.

وكذلك بينه وبين أبي عبدة انقطاع، فيكون منقطعًا. فابن عبدالحكم توفي (257هـ)، وأبووعبدة توفي تقريبًا (167هـ أوبعدها أوقبلها بقليل). فبينهما (90) سنة تقريبًا.

وفي متنه شي‌و من النكارة. فهذا خلاصة بحثنا في هذا الحديث.

([41]) «مسند أحمد» (5869)، و«سنن الترمذي» (105)، و«سنن أبي داود» (204). وسببه أنه: «سُئِلَ رَسُولُ اللَّهِ  عَنِ الرَّجُلِ يَجِدُ الْبَلَلَ ؤلَا يَذْكُرُ احْتِلَامًا قَالَ: «يَغْتَسِلُ»، ؤعَنِ الرَّجُلِ يَرَي أَنَّهُ قَدِ احْتَلَمَ ؤلَا يَجِدُ الْبَلَلَ؟ قَالَ: «لَا غُسْلَ عَلَيْهِ»، فَقَالَتْ أُمُّ سُلَيْمٍ: الْمَرْأَةُ تَرَي ذَلِكَ أَعَلَيْهَا غُسْلٌ، قَالَ: «نَعَمْ إِنَّمَا النِّسَا‌وُ شَقَائِقُ الرِّجَالِ»». وصححه ابن رجب في «الفتح» (1/343)، والَالباني.

ومعني الحديث: «أي نظائرهم وأمثالهم كأنهن شُققن منهم؛ ولَان حوا‌و خلقت من يَ‌دم عليه الصلاة والسلام وشقيق الرجل أخوه لَابيه ولَامه؛ لَانه شق نسبه من نسبه، يعني فيجب الغسل علي المرأة برؤية البلل بعد النوم كالرجل». «عون المعبوود» (1/400).

 ([42]) ئەوەش تەنها لە حاڵەتی تەعصیبدا نیوەی پێدەدرێت.

([43]) جا ئەمە یاساكە هەرگیز خیلافیم نەبینیوە، ئەویش ئەوەیە لە چیدا ئیسلام عەیبدار كرا، ئەگەر بگەڕێی هاوشێوەی لە یاسا ودەستور وڕێسای زۆر وڵاتدا هەیە. ولە چیدا حەزتان لێبوو بپرسن پشتیوان بەخوا هاوشێوەكەیتان پێدەڵێم بە لە ملدانیشەوە.

([44]) «حاشية سليمان البجيرمي علي شرح منهج الطلاب» مطبعة مصطفي البابي الحلبي، (3/189).

([45]) جارێكی تر لەم وتەیە ورد بوومەوە، هیچم تێدا بەدی نەكرد، ئەگەر هەر دڵسۆزێك، زیاتر لەوەی ئێمە دەبینێ، دەتوانێ شوێنی ئیشكالەكەی ئەم وتەم بۆ ڕون بكاتەوە. ولەو نوكتە خۆشانە یەكێكیان وتبووی: بەڵگە لەسەر ئەوەی هەڵەیە، ئینتەرێكی داناوە وهاتۆتە خوارەوە! فیلی لە چاوی خۆی نەدی، پوشی لە چاوی ئەو دی! ئەمەش چڵە پۆپەی دەمارگیریە! ولوتكەی كوێریە خوا پەنامان بدات.

([46]) ئەگەر حەزت كرد بڵێ: لە دەستوری هەموو دوونیا وایە، باوەڕ ناكەم درۆ بێت

([47]) ئەمجارە م.هاوژین.